Tilosti nervi

Tilosti nervi (n.hypoglossus, XII nerv). Uning yadrosi uzunchoq miyaning pastki qismida, ya'ni rombsimon chuqurcha tubida yotadi. Bu joyga trigonum hypoglossi deyiladi. Yadroning pastki qismi orqa miyaning oldingi shoxi bo'ylab C₂ segmentgacha tushib keladi. Tilosti nervi kalla suyagini canalis hypoglossi orqali tark etadi va til muskullarini innervatsiya qiladi (6.47-rasni).

Til muskullari
6.47-rasm. Tilosti nervi

XII nerv yadrosiga keluvchi kortiko-nuklear yo'l oldingi markaziy pushtaning pastki qismidan boshlanib ichki kapsulaning tizza qismi, miya oyoqlari va ko'prikdan o'tib uzunchoq miyaga tushadi. Ushbu tolalar uzunchoq miyaning pastki qismida kesishib qarama-qarshi tomonga o'tadi va n. hypoglossus yadrosida tugaydi. Demak, har bir yadro qarama-qarshi yarimshardan innervatsiya oladi.
Tekshirish usullari
Buning uchun sinaluvchidan tilini chiqarish so'raladi. Normada til o'rta chiziqda turadi va hech tomonga og'maydi. Sog'lom odamda tilning chap va o'ng tomoni bir xil va simmetrik bo'lib, fibrillyatsiya kuzatilmaydi (6.48-rasm).

6.48-rasm. Normada til o'rta                  6.49-rasm. Til yarmi atrofiyaga
chiziqda turadi.                                    uchrab o'sha tomonga og'adi.

         Zararlanish simptomlari va topik diagnostikasi
Tilosti nervining periferik va markaziy falajliklari farqlanadi. XII nerv yadrosi va uning ildizchalari zararlansa, periferik falajlik rivojlanadi (6.49-rasm).

Tilosti nervining periferik falajligi. Bir tomondagi yadro yoki nerv zararlansa, tilning o'sha yarmi falajlanadi, atrofiya va fibrillyatsiya (fassikulyatsiyalar) kuzatiladi. Til o'choq tomonga og’adi. Dizartriya rivojlanadi. Tilosti nervi ikkala tomonda ham zararlansa, til butkul falajlanadi va anartriya rivojlanadi.
     Alternirlashgan gemisindrom. XII nerv yadrosi va shu yerdan o'tuvchi piramidal yo'llar zararlansa, o'choq tomonda tilning periferik falajligi, qarama-qarshi tomonda esa markaziy gemiparez rivojlanadi. Bunga alternirlashgan Jekson sindromi deyiladi (11-rangli rasmga qarang).
      Tilosti nervining markaziy falajligi. XII nerv yadrosiga keluvchi kortiko-nuklear yo'llar zararlansa ro'y beradi. Chap yarimshardan keluvchi kortiko-nuklear yo'l zararlansa, tilning o'ng yarmi, o'ng yarimshardan keluvchi qismi zararlansa, tilning chap yarmi falajlanadi. Atrofiya va fibrillyatsiyalar kuzatilmaydi. Tilda atrofiya yo'qligi bois, artikulyatsiya saqlanib qoladi.
       Kortiko-spinal va kortiko-nuklear yo'llarning birgalikda zararlanishi. Serebral insultda ko'p uchraydi. Ushbu simptomokompleks qarama-qarshi tomonda markaziy gemiparez hamda VII va XII nervlarning markaziy falajligi bilan namoyon bo'ladi. Yo'llar zich joylashgan ichki kapsula zararlanishini bunga misol qilish mumkin.
      Kortiko-nuklear yo'llar ikki tomonlama zararlansa, psevdobulbar falajlik (disfagiya, disfoniya, dizartriya) rivojlanadi va oral avtomatizmi reflekslari (Marinesku-Rodovich, distant-oral, nazolabial) paydo bo'ladi.

Manba: © Z. Ibodullayev. Umumiy nevrologiya. Darslik. Toshkent, 2021., 312 b.
              © Ibodullayev ensiklopediyasi    © asab.cc