ЎЗ ШАХСИМНИ БИЛГИМ КЕЛАДИ ЁКИ АЙЗЕНК СЎРОВНОМАСИ ҲАҚИДА

Ўз шахсингизни билгингиз келса, Айзенк сўровномасига мурожаат қилинг. Чунки шахс хусусиятларини аниқлаш бўйича ишлаб чиқилган Айзенк сўровномаси барча давлатларда кенг қўлланилади. Айниқса, ишга олинувчилар шахсини билиш ва улар билан мулоқотни қандай олиб боришни аниқлаш мақсадида ушбу шкаладан кенг фойдаланилади. Ҳозир мен сизга ундан қандай фойдаланиш йўлларини кўрсатиб ўтаман. Бироқ бу сўровнома натижалари бўйича психолог маслаҳатлашиб, сўнгра бир хулосага келиш мумкин. Чунки хулосани мутахассис изоҳлаб бериши керак. Бу сўровнома сизга каттадек, қийиндек туюлади. Бироқ уни бажариш кетма-кетлигини сизга кўрсатиб ўтганмиз. Сиз аввал саволларга кўрсатилган тартиб бўйича жавоб бериб чиқинг, кейин у ёғи осон кечади ва сиз ўз шахсингиз ҳақида хулосага эга бўласиз.

Айзенк шкаласи (сўровномаси) экстраверсия, интроверсия ва нейротизм даражасини аниқлаш учун қўлланилади. Буюк психолог Айзенк шахсни 2 тоифа, яъни экстравертлар ва интровертларга ажратиб ўрганган.

Экстравертлар ёки ҳис-туйғуларини ҳамма билан баҳам кўрадиганлар

Экстраверт жуда дилкаш, ҳис-туйғулари ташқарига йўналган, сир-саноатларини бошқаларга ёйиб юрадиган ва одамлар билан мулоқотда бўлишни хуш кўрадиган шахс. У ўзининг хушчақчақ, қувноқ, тез қўзғалувчан, сержаҳл ва жиззакилиги билан ажралиб туради. Экстраверт ташқи кўринишидан оптимист одамни эслатади, ўта ишчан ва фаол бўлади, лекин сир сақлай олмайди, ўз ҳис-туйғуларини назоратда тутмайди, жаҳли чиқса, тажовузкор бўлиб қолади. Жиддий тадбирларга, айниқса, узоқ муддатли ишларга уни шерик қилишда эҳтиёткор бўлиш даркор.

Интровертлар ёки ичимдагини топ дейдиганлар

Интроверт ўта камгап, мулойим, уятчан, ҳис-туйғулари ичкарига йўналтирилган шахс. Унинг жаҳлини чиқариш ва сирларини билиб олиш жуда қийин, у ўзини назорат қила олади, мулоқотга дарров боравермайди, қайси бир жамоада суҳбатга аралашиб қолса, кам сўзлайди ёки индамай ўтиришни хуш кўради. Ўз хатти-ҳаракатларини таҳлил қилиб юради, ҳаммага ҳам қўшилавермайди, дўстлари кам бўлади. Қилиниши керак бўлган ишларни яхшилаб ўйлаб олади, кейин режасини тузади, бирор қарорга дарров келавермайди. Ахлоқий нормаларга амал қилувчи бу шахсларда оптимизмга қараганда пессимистик руҳ устунлик қилади.

Нейротизм

Ҳиссиётга берилувчанлик, ортиқча хавотир, доимо таранг ҳолатда юриш ва депрессияга мойилликни белгилаб берувчи шахс кўрсаткичи. Ушбу шкала ёрдамида синалувчининг темпераменти ҳам аниқланади.

Айзенк саволномаси бланки
Исму шарифи................................................................; Ёши........; жинси………;
Маълумоти ………………………………….….; Сана……………

   Кўрсатма: Сиз қуйидаги саволномани ўқиб уларга жавоб беришингиз лозим. Уларга “Ҳа” ёки “Йўқ” деб жавоб беринг, ҳаёлингизга келган биринчи жавобни белгиланг. Улар устида узоқ ўйлаб ўтирмай мияга келган биринчи жавобни белгиланг.

№	Саволлар	Жавоблар варианти: Ха – “+” Йўқ – “–”
1	Сизда ўзингизни чалғитиш учун янги таъсиротларга шўнғиш ва кучли ҳаяжонли синовлардан ўтиш истаги тез-тез пайдо бўладими?
2	Сизни тушунадиган, маъқуллайдиган ва кечинмаларингизга ҳамдард бўладиган дўстларга зарурат ҳисси тез-тез пайдо бўладими?
3	Ўзингизни ғам-ташвишсиз одам деб ҳисоблайсизми?
4	Сизга ўз ниятингиздан воз кечиш жуда қийинми?
5	Сиз қилмоқчи бўлган ишларингизни шошмасдан ўйлаб кўрасизми ва уларга киришишдан олдин бироз кутиб туришни маъқул топасизми?
6	Сиз ҳар доим ҳам ваъдангизда тура оласизми, гарчи бунинг сизга фойдаси бўлмаса-да?
7	Сизда кайфиятнинг бирдан тушиб ва ошиб кетиши тез-тез бўлиб турадими?
8	Сиз ишга тез киришиб ва одамлар билан тез суҳбат қуриб кета оласизми, ўйлаб олишга кўп вақт сарфламайсизми?
9	Сизда жиддий бир сабаб бўлмаса-да, бахтсизлик ҳисси пайдо бўлганми?
10	Баҳслашиб кетиш учун ҳамма нарсага тайёрлигингиз ростми?
11	Ўзингизга ёққан аёл (эркак) билан танишмоқчи бўлсангиз хижолат тортасизми?
12	Сиз ғазаблансангиз ўзингизни қўярга жой топа олмай қоласизми?
13	Кескин вазиятларда ўйламасдан бирор ишга қўл урасизми?
14	Шуни қилмаслигим ёки гапирмасилигим керак эди, деган хаёллар сизни тез-тез безовта қиладими?
15	Сиз одамлар билан учрашгандан кўра китоб ўқишни афзал кўрасизми?
16	Сизнинг нафсониятингизга тегиш жуда осонлиги ростми?
17	Сиз тез-тез одамлар орасида бўлишни ёқтирасизми?
18	Сизга баъзан “Буни бировларга айтишни хоҳламасдим” деган фикр келадими?
19	Сизнинг баъзан катта куч-қувватга тўлиб тошишингиз ва кучли ланжлик ҳис қилишингиз ростми?
20	Сиз ўз танишларингиз сонини энг яқин дўстларингиз билан чегаралашга интиласизми?
21	Сиз кўп орзу қиласизми?
22	Сизга бақиришса, сиз ҳам шундай жавоб қайтарасизми?
23	Сиз ўз одатларингизни яхши деб ҳисоблайсизми?
24	Сизда айбдорлик ҳисси тез-тез пайдо бўлиб турадими?
25	Сиз баъзан ўз ҳис-туйғуларингизга эрк беришга ва ғам-ташвишсиз дўстлар даврасида ўйнаб-кулишга қодирмисиз?
26	Сизнинг асабингиз ўта таранглашган деса бўладими?
27	Сизни чаққон ва қувноқ одам деса бўладими?
28	Сиз ишни бажариб бўлганингиздан сўнг “Уни бундан ҳам яхшироқ қилишим мумкин эди” деган фикрга тез-тез борасизми?
29	Сиз катта давраларда ўзингизни нотинч ҳис қиласизми?
30	Сизда гап ташиб туришлар бўладими?
31	Сизни ҳар хил фикрлар безовта қилавериб, ухлай олмай чиқасизми?
32	Агар Сиз ниманидир билиб олмоқчи бўлсангиз, уни дўстларингиздан сўрагандан кўра китобдан ўқиб топишни афзал кўрасизми?
33	Сизда кучли юрак уришлари кузатилиб турадими?
34	Сизга диққатни бир жойга тўплашни талаб қиладиган ишлар ёқадими?
35	Сизда титраб кетиш кузатиладими?
36	Сиз ҳамма вақт ҳам ҳақиқатни гапирасизми?
37	Бир-бирининг устидан ҳазиллашиб ўтирадиган давраларда бўлиб қолсангиз хижолат чекасизми?
38	Сиз жаҳлдормисиз?
39	Тез ҳаракат қилишни талаб қилувчи ишлар Сизга ёқадими?
40	Ҳаммаси яхшилик билан тугаган бўлса-да, Сиз билан рўй бериши мумкин бўлган турли хил ёқимсиз ва қўрқинчи воқеалар ҳақидаги хаёллар Сизга тинчлик бермаслиги ростми?
41	Сизнинг бамайхилотир ва камҳаракат одам эканлигингиз ростми?
42	Сиз қачондир ишга ёки учрашувга кеч қолганмисиз?
43	Тез-тез ёмон тушлар кўрасизми?
44	Сиз гаплашиб олишни шу қадар яхши кўрасизки, бирорта қулай вазиятни бой бермайсиз. Шу ростми?
45	Сизни қандайдир оғриқлар безовта қиладими?
46	Агар дўстларингиз билан узоқ вақт учрашмасангиз дилингиз сиёҳ бўладими?
47	Сиз ўзингизни асаби таранг одам деб ҳисоблайсизми?
48	Танишларингиз орасида сизга сира ҳам ёқмайдиганлари борми?
49	Мен ўзимга ишонган одамман деб айта оласизми?
50	Сизнинг камчиликларингиз ёки ишингизни танқид қилишса, тутоқиб кетасизми?
51	Сизга кўп одам қатнашадиган тадбирлардан ҳақиқий қониқиш ҳис қилиш жуда қийинми?
52	Менинг бошқалардан камчилигим бор деган фикр сизни безовта қиладими?
53	Зерикарли давраларга жон киргизиш қўлингиздан келадими?
54	Умуман ақлингиз етмайдиган нарсалар ҳақида гапирган вақтларингиз бўлганми?
55	Соғлиғингиз ҳақида қайғурасизми?
56	Бировлар устидан ҳазиллашишни ёқтирасизми?
57	Сизни уйқусизлик безовта қиладими?

Жавоблар варақаси

Номер	Жавоблар		Номер	Жавоблар		Номер	Жавоблар
№	Ҳа	Йўқ	№	Ҳа	Йўқ	№	Ҳа	Йўқ
1			20			39
2			21			40
3			22			41
4			23			42
5			24			43
6			25			44
7			26			45
8			27			46
9			28			47
10			29			48
11			30			49
12			31			50
13			32			51
14			33			52
15			34			53
16			35			54
17			36			55
18			37			56
19			38			57
∑:		E=			N=			Yo =

Олинган натижалар таҳлили. Саволномага жавоб бериб бўлингандан сўнг, саволнома калити ёрдамида Э – экстраверсия, Н – нейротизм, Ё – ёлғон кўрсаткичлари бўйича шахс хусусиятлари аниқланади.

Айзенк саволномаси калити
   Экстраверсия - интроверсия:
“Ҳа” (+): 1, 3, 8, 10, 13, 17, 22, 25, 27, 39, 44, 46, 49, 53, 56;
“Йўқ” (─): 5, 15, 20, 29, 32, 34, 37, 41, 51.
Нейротизм:
   “Ҳа” (+): 2, 4, 7, 9, 11, 14, 16, 19, 21, 23, 26, 28, 31, 33, 35, 38, 40, 43, 45, 47, 50, 52, 55, 57.
Ёлғон шкаласи:
“Ҳа” (+): 6, 24, 36.
   “Йўқ” (─): 12, 18, 30, 42, 48, 54.
   Шу қоидага амал қилинг: Калит билан мос тушган жавобларга 1 балл қўйилади.

Айзенк сўровномаси хулосалари

1. Экстраверсия-интроверсия:
Баллар	Шахс типи
5 ва ундан кам	Яққол интроверт
6-9	Интроверт
10-11	Интроверсияга мойиллик
12	Экстраверт ҳам эмас, интроверт ҳам эмас
13-14	Экстраверсияга мойиллик
15-18	Экстраверт
19 ва ундан юқори	Яққол экстраверт
2. Нейротизм (ҳиссий барқарорлик):
Баллар	Нейротизм даражаси
8 ва ундан кам	Паст
9-13	Ўрта
14-18	Юқори
19 ва ундан юқори	Жуда юқори
3. Ёлғон шкаласи
4 ва ундан паст	Норма
5 ва ундан юқори	Жавоблар намойишкорона сунъий тўқилган, яъни ўзини кўрсатишга ҳаракат қиляпти

Олинган натижаларга асосланиб шахс хусусиятлари, яъни экстраверсия, интроверсия ёки нейротизм кўпроқ намоён бўлаётгани ва улар асосида темперамент ҳам аниқлаб олинади. Сиз ўз шахсингиз камчиликларини билиб олиб, уларни бартараф этиб, кучли шахс бўлиш устида ишлашингизга ушбу сўровнома ёрдам беради.

Manba: © Z. Ibodullayev. Asab va ruhiyat., 4-nashr. Ilmiy-ommabop risola. T, 311 b.
© Ibodullayev ensiklopediyasi
© asab.ccс