Янгиликлар Ибодуллаев энциклопедияси ДИҚҚАТНИ ТЕКШИРИШ УСУЛЛАРИ

ДИҚҚАТНИ ТЕКШИРИШ УСУЛЛАРИ


Диққат – онгнинг бирорта объект ёки ҳодисаларга йўналтирилганлиги ва уларни танлаб қабул қилишга қаратилганлиги. Диққатни текшириш усуллари кўп бўлиб, уни қуйидаги синовлардан бошлаш мумкин. Агар талабалар хонада 2-3 кундан ошиқ дарс ўтаётган бўлишса, уларнинг диққати якка тартибда текширилади. 
        Синов талабаларни огоҳлантирмасдан тўсатдан ўтказилади. Бунинг учун талабалардан биттасига қуйидаги савол билан мурожаат қилинади: “Орқага ўгирилмасдан айтингчи, ушбу хонанинг орқа томонида нималар бор?” ёки талабанинг кўзи боғланади ва ундан ушбу хонада нималар бор, уларнинг сони нечта, улар қаерда ва қай тартибда жойлашганлиги сўралади. Синалувчи берган тўғри жавоблар сони қанча кўп бўлса, демак, унинг диққати шунча ўткир бўлади.
       Диққатни текшириш ва баҳолаш учун унинг бир қатор функция ва ҳусусиятларидан воқиф бўлиш керак. Диққат хусусиятлари қуйидагилар: объект ёки субьектга йўналтирилганлик, жамланганлик, ҳажм, тақсимланганлик, тезлик, фаоллик, кенглик, турғунлик, бир объектдан (субьект) бошқа объектга (субьект) ўтказувчанлик.
  1. Диққатнинг йўналтирилганлиги ва жамланганлиги. Диққатни бирор объект ёки субьектга қаратишга диққат йўналтирилганлиги деб айтилади. Диққатни ўша объект ёки субьектда ушлаб туришга эса диққат жамланганлиги дейилади. Бошқа объектларга қараганда бу объект (ёки субьект) онгда яққолроқ намоён бўлади. Чунки бутун диққат унга йўналтирилган ва унда жамланган. Масалан, сайёҳ бор нигоҳини Хивадаги калта минорга қаратди, яъни унинг онги ўша объектга йўналтирилди ва уни диққат билан кузатиб бошлади. Демак, сайёҳнинг диққати ўша объектда жамланди. Бу пайтда атрофдаги объектлар ва ҳодисалар унинг диққатидан четда қолади. Диққат қайси объектга йўналтирилган бўлса, ўша объект онгда яққол акс этади. Демак, онг ва объект орасидаги боғлиқликни диққат таъминлаб беради. Шу боис ҳам онгнинг объектга йўналтирилганлигига диққат деб айтилади.
  2. Диққат ҳажми. Бир пайтнинг ўзида бир нечта объектни қамраб олишга диққат ҳажми деб айтилади. Катталарда диққат ҳажми 4-6 объект бўлса, мактаб ёшидаги болаларда 2-4 объект ҳисобланади. Баъзи инсонлар бир вақтнинг ўзида бир нечта объект, субьект ва ҳодисаларни ўз диққатида жамлай олади. Одамнинг ён-атрофидаги нарса ва ҳодисалар қанчалик бир-бирига боғлиқ бўлса, диққат ҳажми шунчалик катта бўлади. Ҳозирда диққат ҳажми махсус прибор, яъни тахистоскоп ёрдамида ҳам ўрганилади. Тахистоскоп ёрдамида синалувчига бир нечта объект 0,1 сония ичида кўрсатилади. Қанчалик кўп объект эслаб қолинса, диққат ҳажми шунчалик катта деб хулоса қилинади.
  3. Диққат турғунлиги. Диққатни бирор объект ёки субьектда узоқ вақт ушлаб тура олишга диққат турғунлиги деб айтилади. Диққат турғунлиги, албатта, унинг йўналтирилганлиги ва жамланганлигига кўп жиҳатдан боғлиқ. Диққат қанча турғун бўлса, кузатилаётган объект ва субьектлар ҳақида шунча кўп маълумот эслаб қолинади. Чунки хотира диққат турғунлигига бевосита боғлиқ. Умуман олганда, диққат – бу хотира дарвозаси. Диққатнинг барча ҳусусиятлари яхши ривожланган одамда эслаб қолиш қобилияти ҳам кучли бўлади. 
  4. Диққатни ўтказиш. Диққатни бир объектдан бошқа объектга йўналтиришга диққатни ўтказиш деб айтилади. Масалан, дераза олдида жойлашган иш столингиздаги компютерда ишлаб ўтирибсиз. Шу пайт нигоҳингизни ташқарида ўсаётган дарахтга қаратдингиз ва уни кузата бошладингиз. Ушбу ҳолат диққатни бир объектдан иккинчи объектга ўтказишга мисол бўла олади. Диққатни ўтказиш, одатда, онгли равишда рўй беради. “Диққатни ўтказиш” ва “диққат чалғиши” бир хил маънони англатмайди. Масалан, паришонхотир одам ёки ёш боладаги гиперактив синдромда диққат бир объектдан иккинчи объектга ҳадеб ўтаверади. Бу ҳолатга диққат чалғиши дейилади. Уларнинг диққати тарқоқ бўлади ва кўп чалғишади.

Диққат ўткирлиги ва тезлигини текшириш

         Бу синама 2 хил босқичда ўтказилади: 1) синалувчининг кўзи боғланади ва у саволларга жавоб бериб бошлайди; 2) синалувчига хонадаги нарсаларга бир кўз югуртириб (5 сония), кейин саволларга жавоб бериш буюрилади. 
Синалувчи тез-тез жавоб бериши керак. Агар дарс пайтида ушбу синама бир нечта талабада ўтказилса, кимнинг диққати ўткирроқ эканлигини аниқлаш учун секундомердан фойдаланилади. Барча талабалардан битта хонада синамани ўтказиш мумкин эмас. Чунки улар хонадаги нарсаларни ёдлаб олиши мумкин. Диққат чарчаб қолмаслиги учун ҳазил-мутойибали саволлар ҳам бўлиши керак. 

Диққатни аниқлаш учун бериладиган саволлар:
   1.    Хонада нечта стул бор?
   2.    Хонада нечта стол бор?
   3.    Деворга нечта портрет осилган?
   4.    Хонадаги қизларнинг қўли нечта?
   5.    Хонага кириладиган эшикнинг ранги қандай?
   6.    Нечта талаба ойна олдида ўтирибди?
   7.    Хонада нечта ноутбук бор?
   8.    Стол устида нечта китоб бор?
   9.    Нечта талаба галстук тақиб келган?
  10.     Нечта қиз шимда келган?

     Сўнгра бошқа синамаларга ўтилади. Булар психодиагностикада кенг тарқалган Бурдон, Шульте ва Крепелин синамаларидир. 

                      Бурдоннинг корректура синамаси

    Мақсад: Диққат ўткирлиги, турғунлиги ва уни бир объектдан иккинчи объектга ўтказиш тезлигини текшириш. 
    Ўтказиш тартиби: Бунинг учун махсус бланклар ва секундомер керак бўлади. Текширув мақсади тушунтирилади. Сўнгра тасодифий равишда жойлашган йирик рақамлар ёзиб қўйилган бланк синалувчи қўлига берилади. У ўзи хоҳлаган битта сонни (масалан, 8 ни) 60 сония ичида вертикал равишда ўчириб чиқиши керак. Текширувчи секундомерни қўлига олиб “Бошланг”, деб буйруқ беради ва вақтни белгилайди. 60 сониядан сўнг “Вақт ўтди” дейилади ва топшириқни бажариш тўхтатилади. Келган жойга белги қўйилади. Ҳар бир вертикал қатор бажарилганда топшириқ тўхтатилиб, текширувга кетган вақт дафтарга қайд қилиб борилади. 

Бурдоннинг корректура синамаси бланки
(синалувчи қўлида бўлади)

Исм шарифи_____________________________ёши         сана_______
Топшириқ: Ҳар бир қатордаги 8 рақамини вертикал йўналишда ўчириб чиқинг. Сизга 60 сония муҳлат. 

1
4
5
7
3
9
6
4
6
3
3
3
6
8
4
6
3
3
3
6
8
6
4
5
8
1
3
4
7
5
5
5
6
4
4
4
0
5
5
6
4
4
4
0
5
5
7
4
2
5
6
2
4
6
2
7
8
6
7
8
6
2
7
8
6
7
8
4
6
8
3
5
7
8
3
6
2
4
8
9
8
3
6
2
4
8
9
8
3
6
6
2
6
8
4
2
6
8
7
3
5
3
6
9
4
3
3
5
3
6
9
4
3
7
3
4
6
3
3
3
6
8
7
8
4
2
1
5
4
7
8
4
2
1
5
4
8
7
5
5
6
4
6
4
0
8
6
7
3
2
3
7
8
6
7
3
2
3
7
0
8
6
2
7
8
6
7
8
7
5
2
8
3
2
9
7
5
2
8
3
2
9
8
7
2
4
8
9
8
3
6
5
5
5
5
4
3
6
5
5
5
5
4
3
6
6
5
3
5
3
6
9
4
3
4
3
6
4
6
4
3
3
3
6
4
6
4
3
3
3
7
8
4
2
1
5
4
7
5
4
6
8
2
4
8
5
4
6
8
2
4
4
4
8
6
7
3
2
3
7
8
4
3
5
4
4
8
4
4
3
5
4
4
8
7
8
7
5
2
8
3
2
9
4
6
3
3
3
6
7
4
6
3
2
3
6
5
9
4
5
9
5
5
4
3
6
5
5
6
4
7
4
0
5
5
6
4
9
4
0
6
5
3
3
6
4
6
4
3
6
2
7
8
6
7
8
6
2
7
8
6
7
8
3
6
4
5
4
6
8
2
4
2
4
8
9
8
3
6
2
4
8
9
8
3
6
4
2
8
4
3
5
4
4
8
3
5
3
6
9
4
3
3
5
3
6
9
4
3
0
5
5
8
7
2
6
6
6
7
8
4
2
1
5
4
7
8
4
2
1
5
4
8
6
6
2
3
3
7
8
2
8
6
7
3
2
3
7
8
6
7
3
2
3
7
6
2
3
9
5
7
8
7
1
7
5
2
8
3
2
9
7
5
2
8
3
2
9
3
3
2
1
3
9
4
6
3
5
5
5
5
4
3
6
2
1
5
5
4
3
6
4
7
3
7
3
6
2
5
4
3
3
6
4
6
4
3
3
3
6
4
6
4
3
2
8
4
4
5
4
6
8
2
4
5
4
6
8
2
4
8
5
4
6
8
2
4
5
6
3
5
3
6
9
4
3
7
3
6
4
6
4
3
1
7
6
4
6
4
3
8
7
7
8
4
2
1
5
4
4
5
4
6
8
2
4
4
5
4
6
8
2
4
4
4
8
6
7
3
2
3
7
8
4
3
5
4
4
8
8
4
3
5
4
4
8
7
8
7
5
2
8
3
2
9
4
6
3
3
3
6
2
4
6
3
3
3
6
3
9
4
5
4
3
5
4
8
6
5
5
6
4
7
4
0
5
5
6
4
8
4
0
6
5
8
6
7
3
2
3
7
8
4
3
5
8
3
8
8
4
3
5
4
4
5
7
8
7
5
2
8
3
2
9
4
6
3
3
3
6
6
4
6
3
3
3
6
8
9
4
5
5
5
5
4
3
6
5
5
6
4
4
4
0
5
5
6
4
4
4
0
6
5
3
8
6
4
6
4
3
6
2
7
8
6
7
8
6
2
7
8
6
7
8
3
6
8
4
3
5
4
4
8
3
5
3
6
9
4
3
3
5
3
6
9
4
3
0
5
5
8
7
2
6
6
6
7
8
4
2
1
5
4
7
8
4
2
1
5
4
8
6
6
2
3
3
7
8
2
8
6
7
3
2
3
7
8
6
7
3
2
3
7
6
2
3
9
5
7
8
7
1
7
5
2
8
3
2
9
7
5
2
8
3
2
9
3
3
2
1
3
9
4
6
3
5
5
5
5
4
3
6
2
1
5
5
4
3
6
4
7
3
7
3
6
2
5
4
3
3
6
4
6
4
3
3
3
6
4
6
4
3
2
8
4
4
5
4
6
8
2
4
5
4
6
8
2
4
8
5
4
6
8
2
4
5
6
3
5
3
6
9
4
3
7
3
6
4
6
4
3
1
7
6
4
6
4
3
8
7

Хулоса ёзиш тартиби. Текширув натижалари ўчирмасдан ўтказиб юборилган рақамлар, ўчирилган бошқа рақамлар ва бажаришга кетган вақтга қараб баҳоланади. Топшириқ 8-10 дақиқа ичида бажарилиши керак. Бу норма. Ўнта хатогача йўл қўйиш ҳам норма ҳисобланади.

1. Диққат концентрацияси қуйидаги формула орқали ҳисобланади:

                                ДК= (Σ1 – Σ2 – Σ3) / Σ х 100%
бунда:
Σ1 – тўғри ўчирилган рақамлар;
Σ2 – ўтказиб юборилган рақамлар;
Σ3 – хато ўчирилган рақамлар;
Σ – вертикал қаторда ўчириш учун тавсия қилинган рақамлар йиғиндиси.

Диққат концентрацияси даражаси (%):
81-100 – жуда юқори; 61-80 – яхши; 41-60 – ўрта; 21-40 – ёмон; 0-20 – жуда ёмон.

2. Диққат турғунлиги ҳар бир вертикал қатор учун қуйидаги формула асосида алоҳида-алоҳида баҳоланади:

                                                   А = С / Т
бунда:
А – диққат турғунлиги;
С – вертикал қаторда кўриб чиқилган сонлар;
Т – бажаришга кетган вақт.

Изоҳ: Ҳар бир текширув натижасини график чизмаларда арс эттириб, “диққат турғунлиги ёки чарчаши”динамикада кузатиб борилади.

3. Диққатни бир объектдан иккинчи объектга ўтказиш кўрсаткичини баҳолаш қуйидаги формула орқали бажарилади:

                                                 С = (Со / С) х 100
бунда:
Со – хато бажарилган вертикал қаторлар сони;
С – синалувчи кўриб чиққан умумий қаторлар сони.


                                    Крепелин синамаси
                                (ҳисоблашни текшириш)

       Мақсад: Диққат тезлиги, чарчаши ва ақлий фаолият даражасини текшириш. 
        Ўтказиш тартиби: Крепелин жадвали, яъни бланк, секундомер ва қалам керак бўлади. Топшириқ қандай ўтказилиши синалувчига тушунтирилади: “Ушбу бланкдаги ҳар бир вертикал қаторда орасига қўшув ва айирув белгилари қўйилган рақамлар бор. Сиз уларни хаёлда бажариб, натижани тагига ёзиб борасиз. Мен сизга ҳар 20 сония ичида “Тўхтанг!” дейман. Шу пайт тўхтаб кейинги вертикал қаторга ўтасиз”. 

Крепелин бўйича ҳисоблашни текшириш бланки
(синалувчи қўлида бўлади)

Бемор_________________; Ёши_____; жинси____; Сана_______

Кўрсатма: Ушбу жадвалдаги қўшиш ва айиришларни хаёлда бажариб, жавобини ёзиб бошланг. Мен “Тўхтанг” деганда, топшириқни бажаришдан тўхтайсиз.


+
5
6

4
4
4
0
8
6
7
3
2
3
7
8
6
7
3
2
3
7
0
8
2
7

8
6
7
8
7
5
2
8
3
2
9
7
5
2
8
3
2
9
8
7

























-
9
8

6
5
3
6
5
6
8
5
9
3
6
5
5
5
5
3
8
6
7
5
5
3

6
1
4
3
2
3
6
4
6
4
3
2
3
6
4
1
3
3
3
3

























+
8
4

2
1
5
4
4
5
4
6
8
2
4
4
5
4
6
8
2
4
4
4
6
7

3
2
3
7
8
4
3
5
4
4
8
8
4
3
5
4
4
8
7
8

























-
5
9

8
7
5
9
7
8
6
9
4
6
8
5
6
9
5
4
6
8
9
6
5
5

5
4
3
6
5
5
6
4
4
4
0
4
5
6
4
4
4
0
6
5

























+
3
6

4
6
4
3
6
2
7
8
6
7
8
6
2
7
8
6
7
8
3
6
5
4

6
8
2
4
2
4
8
9
8
3
6
2
4
8
9
8
3
6
4
2

























-
8
7

5
6
9
8
7
8
5
6
9
8
7
8
5
3
6
9
4
3
9
5
4
3

2
6
6
6
3
5
4
2
1
5
4
1
3
1
2
1
2
3
8
3

























+
2
3

3
7
8
2
8
6
7
3
2
3
7
8
6
7
3
2
3
7
6
2
9
5

7
8
7
1
7
5
2
8
3
2
9
7
5
2
8
3
2
9
3
3

























-
7
3

9
4
6
8
5
5
5
5
4
5
6
5
5
5
5
6
9
6
4
8
3
3

6
4
6
4
3
3
6
4
6
4
3
3
3
6
4
4
4
3
2
1

























                                                                                    

Натижаларни акс эттириш учун бланк (синалувчи қўлида бўлади)
-Тўғри ечилган сонлар     
-Нотўғри  ечилган сонлар     
-Ечилмай ўтказиб юборилган сонлар
        

Натижаларни таҳлил қилиш ва хулоса ёзиш. Ҳар бир вертикал қаторда 20 сония ичида қанча тўғри ва нотўғри амаллар бажарилганлиги ўрганиб чиқилади. Масалан, синалувчи дастлабки 20 сония ичида 12 та қўшув-айирувни тўғри бажарди ва 1 та хатога йўл қўйди, кейинги 20 сония ичида 10 та тўғри, 2 та нотўғри, ундан кейинги 20 сония ичида 11 та тўғри, 3 та нотўғри ва ҳ.к. Бу ерда диққат ва ақлий чарчаш бўйича график тузиш ҳам мумкин. Ушбу метод асосида ишчанлик коеффитсиенти (Кишч.) аниқланади: 

                                       К ишч. = С2/С1

бунда
С2 – охирги тўрт қатордаги тўғри бажарилган амаллар йиғиндиси;
С1 – биринчи тўрт қатордаги тўғри бажарилган амаллар йиғиндиси.

Агар Кишч. = 1 бўлса ёки унга яқинлашса, демак диққат чарчаши (буни ақлий чарчаш ҳам дейилади) йўқ. Жадвалдаги амалларни бажариш мобайнида хатоларнинг кўпайиб бориши диққат толиқиши, яъни ақлий чарчашдан далолат беради.

                                           Шульте жадвали
                             (сонларни топиб чиқиш усули)

Мақсад: Диққат тезлиги, хажми ва толиқиш даражасини текшириш.
    Ўтказиш тартиби: Бунинг учун ёки 5 жадвал танлаб олинади. Ҳар бир жадвал камида 30х30 см.ли картон қоғозда акс этган бўлиши керак. Бу жадвалларда 1 дан 25 гача бўлган сонлар хаотик тарзда жойлаштирилади. Қоида бўйича барча жадваллар кетма-кет бажариб борилади. Ҳар бир жадвалдаги сонларни топишга кетган вақт секундомер ёрдамида дафтарга қайд қилиб борилади. Синалувчи барча сонларни, яъни бирдан охирги сонгача овоз чиқариб кўрсатиб бериши керак.         

                                            Шульте жадваллари

14    18    7    24    21
22    1    10    9    6
16    5    8    20    11
23    2    25    3    15
19    13    17    12    4

9    5    11    23    20
14    25    17    19    13
3    21    7    16    1
18    12    6    24    4
8    15    10    2    22



5    14    12    23    2
18    25    7    24    13
11    3    20    4    16
6    10    9    22    1
21    15    9    17    8

21    12    7    1    20
6    15    17    3    18
19    4    8    25    13
24    2    22    10    5
9    14    11    23    16



     Натижаларни таҳлил қилиш ва хулоса чиқариш:
ДТ – диққат тезлиги (сония) қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:

                                  ДТ = Ж1+Ж2+Ж3+Ж4/4

бунда:
Ж1 – биринчи жадвалга кетган вақт (сония)
Ж2 – биринчи жадвалга кетган вақт (сония)
Ж3 – биринчи жадвалга кетган вақт (сония)
Ж4 – биринчи жадвалга кетган вақт (сония)

Шульте жадвали бўйича турли ёшларда диққат тезлиги кўрсаткичлари (сония)


   Ёши
Баллар
5 балл
(жуда юкори)
4 балл
(юкори)
3 балл
(ўртача)
2 балл
(паст)
1 балл
(ўта паст)
6-7 ёш
51 гача
61-70
71-80
81-90
91 дан кўп

8-9 ёш
41 гача
51-60
61-70
71-80
81 дан кўп

10-11 ёш
31 гача
41-50
arenda kvartira tashkent

Ўқилди: 350
0 0
МУҲОКАМАЛАР (0)
Ctrl
Enter
Хато топдизнигзми?
Матнни танланг ва Ctrl+Enter тугмачаларини босинг
МУҲОКАМАЛАР
Изоҳларнинг минимал узунлиги 50 та белгидан иборат. шарҳлар бошқарилади
Ҳеч қандай изоҳ йўқ. Сиз биринчи бўлишингиз мумкин!
Кликните на изображение чтобы обновить код, если он неразборчив
Қизиқ мақолалар
"Ибодуллаев энциклопедияси" бўлими бўйича
Анафилактик шок
Ибодуллаев энциклопедияси
Анафилактик шок
Спинал типдаги сeзги бузилишлари
Ибодуллаев энциклопедияси
Спинал типдаги сeзги бузилишлари
Ўз навбатида сeгмeнтар ва ўтказувчи типдаги сeзги бузилишларига ажратилади. Орқа шох, олдинги кулранг битишма, орқа илдизча, спинал тугун ва спинал нeрв зарарланса, сeгмeнтар типдаги сeзги бузилиши
Субарахноидал қон қуйилиш
Ибодуллаев энциклопедияси
Субарахноидал қон қуйилиш
Арахноидал ва юмшоқ пардалар орасида жойлашган бўшлиққа қон қуйилишига субарахноидал қон қуйилиш деб айтилади. Субарахноидал қон қуйилиши ўткир цереброваскуляр касалликларнинг 4-10% ини ташкил
СИЛ МЕНИНГИТИ
Ибодуллаев энциклопедияси
СИЛ МЕНИНГИТИ
Этиологияси ва эпидемиологияси. Сил менингити чақирувчиси – mycobacterium tuberculum, яъни Кох таёқчалари. Бу касаллик бирламчи ўчоқлардан Кох таёқчаларининг гематоген йўл орқали мия пардаларига етиб
СТИЛ-РИЧАРДСОН-ОЛШЕВСКИЙ СИНДРОМИ
Ибодуллаев энциклопедияси
СТИЛ-РИЧАРДСОН-ОЛШЕВСКИЙ СИНДРОМИ
Стил-Ричардсон-Олшевский синдроми (зўрайиб борувчи супрануклеар фалажлик) – нигоҳнинг вертикал фалажи, мускуллар ригидлиги, гипокинезия, дистоник гиперкинезлар ва деменция билан кечувчи зўрайиб
СУБТЕНТОРИАЛ ЎСМАЛАР
Ибодуллаев энциклопедияси
СУБТЕНТОРИАЛ ЎСМАЛАР
Мияча чодиридан (tentorium cerebelli) пастда жойлашган ўсмаларга субтенториал ўсмалар деб айтилади. Бу ўсмалар болаларда кўп учрайди ва бош мия ўсмаларининг деярли 70% ини ташкил қилади. Катталарда
© 2015-2024 Асаб ва руҳият илмий-тиббий маркази.
Тошкент ш., Учтепа тумани, 11-квартал, 46-уй; Заргарлик кўчаси. Биз билан боғланиш учун: +998 90 0434499, +998 97 7344499 Баҳром Бахтиёрович
Яндекс.Метрика