Мигрен

Мигрен – бошнинг бир томонида па­ро­ксиз­мал тарзда пайдо бўлувчи ва такрорланиб турувчи кучли оғриқлар билан кечувчи касаллик. Оғриқ хуружи, асосан, кўз-пешона-чакка соҳаларида кузатилади ва кўнгил айниши, қусиш, ёруғлик ва товушларга ўта сезгирлик билан намоён бўлади. Оғриқ хуружидан сўнг беморда уйқучанлик ва ҳолсизлик кузатилади. Мигрен аёлларда кўп учрайди. Мутахассислар фикрича, мигрен билан касалланган беморларнинг бор-йўғи 20 фоизи врачларга мурожаат қилишади, қолганлари эса бош оғриқ хуружларини кучли аналгетиклар билан ўзлари бартараф этиб юришади. Бунинг асосий сабаблари – даволаш ҳар доим ҳам кутилган натижани беравермаслиги ва беморларнинг аналгетиклар билан чегараланиб қолишидир.

Мигренда ўтказиладиган диагностик текширувлар

Мигрен ташхиси, асосан, касаллик клиникаси ва кечишига қараб қўйилади. Унинг асосий симптоми – бу бош оғриқ хуружлари. Агарда мигрен ташхисига гумон пайдо бўлса, унда қўшимча равишда бошқа текширувлар ўтказилади ва уларнинг натижаси қиёсий ташхис ўтказиш учун зарур бўлади. Мигрен чакка артериити билан ҳам қиёсланади. Чакка артериитида ЭЧТ 30 мм/соат дан ошади. Аниқ ташхис қўйиш учун чакка артериясини биопсия қилиш тавсия қилинади.

1. Мигренни ТИА ёки ишемик инсулт билан қиёслаш учун бош мия қон томирларини дуплексли сканирлаш, транскраниал допплерография каби текширувлар ўтказилади.
2. Мигренни бошқа этиологияли бош оғриқлардан фарқлаш учун КТ, МРТ ёки ПЭТ текширувлари қилинади. Бу текширувлар ўчоқли неврологик симптомлар сабабини аниқлаш учун зарур.
3. ЭЭГ текширувлари аура билан кечувчи мигрен билан фокал эпилептик хуружлар орасида қиёсий ташхис ўтказиш учун зарур бўлади. Жуда кам ҳолларда мигрен хуружлари эпилептик хуружларни қўзғаб юбориши мумкин.

Мигренда даволаш тадбирлари. Даволаш 3 мақсадни ўз олдига қўяди: 1) мигрен хуружини тўхтатиш; 2) мигреноз статус даврида даволаш; 3) хуружлараро даврда даволаш.

Мигрен хуружини тўхтатиш. Мигрен хуружи даврида беморни даволашда аналгетиклар ва яллиғланишга қарши ностероид дори воситаларидан фойдаланилади. Ацетилсалицил кислота (аспирин) ва унинг воситалари оғриқ қўзғовчи моддалар (простагландин, кинин) синтезини пасайтиради ва натижада оғриқ импулсларининг тарқалиши сустлашади ёки тўхтайди. Шунингдек, таркибида ацетилсалицил кислота сақловчи дори воситаларининг антиагрегант хусусиятга эга эканлиги хуруж пайтида капиллярларда нормал қон айланишни таъминлайди ва ишемиянинг олдини олади. Шу боис мигрен хуружини тўхтатиш учун таркибида ацетилсалицил кислота сақловчи дориларни ҳар доим тавсия этиш керак.

Енгилроқ ҳолатларда хуруж бошланган заҳоти аспирин ёки парацетамолни 0,5-1,0 г дан 3 маҳал ичиш буюрилади. Шунингдек, индометацин 75 мг, ортофен 75 мг, ксефокам 8 мг дан ичишга тавсия этилади. Кучлроқ мигреноз ҳуружларда седалгин (таркибида: аспирин – 0,2 г, фенацетин – 0,2 г, кофеин – 0,05 г, кодеин фосфат – 0,01 г, фенобарбитал – 0,025 г), пенталгин, баралгин, спазмовералгин, солпадеин каби дорилар тавсия этилади.

Оғриқ хуружи бошланганидан 2 соат ўтгандан сўнг қабул қилинган дорилар таъсири ўта паст ёки бефойда.

Эрготамин – мигрен хуружларини тўхтатишда қўлланиладиган асосий дори воситаси бўлиб, жуда яхши вазоконстриктор таъсирга эга. Эрготамин типик антимигреноз восита бўлганлиги боис, у диагностик мақсадларда ҳам қўлланилади. Агар врач мигрен ташхисини қўйишга қийналаётган бўлса, беморга эрготамин сақловчи дориларни бериб кўриши лозим.

Мигрен хуружи бошлаган заҳоти ичиладиган дорилар:

• Дигидергот буруннинг иккала тешигига битта дозадан (0,5 мг) пуркалади. Оғриқлар камаймаса, 15 дақиқадан сўнг пуркаш яна такрорланади. Битта мигреноз хуружни (4 соат давом этадиган) бартараф этиш учун дорини 4 маротаба пуркашнинг ўзи кифоя.
• Дигидергот 1 мг дан т/о ёки м/и га қилиниши ҳам мумкин. Унинг бир кунлик дозаси 3 мг, бир ҳафталик дозаси 6 мг дан ошмаслиги керак.
• Суматриптан (имигран) 50-100 мг дан ичишга буюрилади ёки 6 мг дан тери остига қилинади. Бу дори 15 дақиқадан сўнг таъсир қилиб бошлайди. Унинг инъекцияси 6 мг дан кунига 4 маҳал қилиниши мумкин.
• Золмитриптан (зомиг) 2,5 мг ичишга буюрилади. Бу дорининг таъсири 1 соат мобайнида сезилади. Агар 2 соат ичида оғриқ қолмаса, яна 2,5 мг ичилади.
• Наратриптан (нарамиг) 2,5 мг ичишга буюрилади. Таъсири 2 соат мобайнида сезилади. Бу дори 24 соат мобайнида мигрен хуружини қайта қўзғатмасдан туради. Секин кучайиб борувчи мигреноз оғриқларда бу дори кўпроқ қўлланилади (масалан, менструал мигренларда). Оғриқ қолавермаса, 12 соатдан кейин яна шу доза қабул қилинади.
• Ризатриптан (максалт) 5 мг ичишга буюрилади. Дори дарров таъсир қилади. Бироқ таъсири тез пасайиши мумкин. Шунинг учун бир кунда уни 2-3 маротабага қабул қилишга тўғри келади. Бир кунлик дозаси 30 мг.
• Элетриптан (релпакс) 40 мг ичишга буюрилади. Дори ярим соат ичида таъсир қилади. Юқори самалари бўлиб, аксарият ҳолларда оғриқ қайта қўзимайди.
• Кофергот, кофетамин (эрготамин тартрат+кофеин). Бу дорининг таркибида 1 мг эрготамин ва 100 мг кофеин бўлади. Мигрен хуружи бошлаган захоти 2 табл. ичилади. Юқорида кўрсатилган дориларга қараганда анча самарали ҳисобланади. Оғриқлар тўхтамаса, 1-2 соатдан сўнг яна 2 табл. қабул қилиниши мумкин. Бу дори кўнгил айниш ва қусиш каби ҳолатларни кўп юзага келтиради. Шунинг учун бу дорини ичишдан олдин 2 мл церукал вена ичига юборилади.

Изоҳ. Ушбу дориларни бир кунда бир неча бор тавсия этиш мумкин. Аммо, уларнинг кундалик дозасини кўрсатилган миқдордан ошириб юбормаслик керак.

Мигреноз статусни бартараф этиш. Мигреноз статус – беморни шифохонага зудлик билан жойлаштиришни талаб этувчи оғир патологик ҳолат.

Уни бартараф этиш учун қуйидаги дорилар зудлик билан қилинади:

• Дигидроэрготамин 1 мг дозада натрий хлорнинг 0,9 % ли эритмасига қўшиб 2 дақиқа мобайнида венадан секин юборилади. Оғриқ тўхтамаса 1 соатдан сўнг яна шу дозада қилинади.
• Ксефокам 8-16 мг м/и ёки в/и га юборилади.
• Кеторал 60 мг м/и га қилинади.
• Трамал 50 мг м/и ёки в/и га қилинади.
• Дексаметазон 8-12 мг ёки 60 мг метилпреднизолон в/в га юборилади.

Мигрен хуружи деярли ҳар доим кўнгил айниш ва қусиш билан намоён бўлганлиги боис, метоклопрамид 2 мл (церукал) в/и га  юборилади. Дигидроэрготамин ва метоклопрамид битта системанинг ўзида қилиниши мумкин. Ушбу таркибда дорилар заруратга қараб кунига 4-5 маҳал в/и га юборилади. Чунки мигреноз статус узоқ давом этадиган оғир ҳолат. Кейинги кунлари 1 мг дигидроэрготамин тери остига қилинади.

Шунингдек нейролептиклардан 0,5 % ли 2 мл галоперидол в/и га томчилатиб юборилади ёки м/и га қилинади. Галоперидол ўрнига аминазин ҳам қўлланилиши мумкин. АҚБ тушиб кетишидан эҳтиёт бўлиш керак. Чунки аминазин қон босимни тушириб юбориши мумкин. Жуда оғир ҳолатларда 4 мг морфин в/и га юборилади. Шунингдек, декстранлар (реополиглюкин, реомакродекс), гидрокарбонат натрий ҳам қилинади. Диуретиклар (кунига 40 мг лазикс) ҳам қилинади. Бемор клиникадан чиқиб кетгунча ҳар куни дигидроэрготамин қабул қилиб туриши лозим. Унинг кундалик дозаси индивидуал тарзда белгиланади.

Беморни хуружлараро даврда даволаш. Таркибида эрготамин сақловчи дорилар хуружлараро даврда тавсия этилмайди! Бу даврда тавсия этиладиган дориларни алоҳида жадвалда келтириб ўтамиз.

2.3-жадвал.

 Мигрен касаллигида хуружлараро даврда тавсия этиладиган дорилар

Ушбу жадвалда кўрсатилган дориларни қабул қилиб юрадиган беморларда мигрен хуружлари енгил ўтади. Уларнинг ичида энг кўп қўлланиладигани – бета-адреноблокаторлар. Антисеротонинергик таъсирга эга бу дорилар, айниқса, артериал гипертония ва хавотирли синдромларда жуда самарали. Бета-адреноблокаторлар, шунингдек, краниал артериялар дилатациясига йўл қўймайди ва тромбоцитлар агрегациясини камайтиради. Бу дорилар мигреннинг этиологияси, патогенези, тури, кечиши, беморнинг умумий аҳволи ва йўлдош касалликлар турига қараб танланади. Даволашда дори воситаларини қўллаш билан биргаликда рефлектор таъсирга эга физиотерапевтик ва шу каби бошқа усуллардан ҳам фойдаланилади.

Мигрен хуружи профилактикаси. УАШ мигрен касаллигига оид маълумотларни билиши ва беморни соғлом турмуш тарзига ўргатиши лозим. Ҳар бир бемор мигрен хуружини қўзғовчи ва камайтирувчи омиллардан воқиф бўлиши лозим.

Мигрен хуружини қўзғовчи омиллар:

• стресс ҳолатлари;
• уйқусизлик, оч қолиш ёки тўйиб овқатланиш;
• ортиқча жисмоний зўриқишлар;
• метеорологик омиллар;
• кучли шовқин ва ёруғлиқ;
• спиртли ичимликлар ичиш, сигарет чекиш;
• шоколад, қаҳва, ёнғоқ, шўр ва аччиқ нарсаларни истеъмол қилиш;
• аёлларда – ҳайз кўриш даври, таркибида прогестерон сақловчи контрацептивларни истеъмол қилиш;
• иссиқ ва кислород кам жойларда узоқ қолиб кетиш;
• атир-упа ва шу каби кучли ҳидга эга кимёвий воситалар;
• овқатга қўшиладиган турли консервантлар (нитратлар, натрий глутамат, аспартам).

Мигрен хуружини камайтирувчи омиллар:

• ўз вақтида ва етарли миқдорда ухлаш;
• тинч ва сокин жойларда ишлаш ва дам олиш;
• қоронғи ва ҳидсиз жойларда бўлиш;
• яшаш жойини ўзгартириб туриш (баъзан фойда беради);
• оғриқ пайтида бошга совуқ ёки иссиқ нарса қўйиш;
• иш ва дам олишни тўғри ташкил этиш;
• оғриқ қолдирувчи дориларни зудлик билан қабул қилиш (дорини танлаб ўтирмасдан қўл остида бор бўлган ҳар қандай аналгетик қабул қилинади).

Прогноз. Мигрен бемор ҳаётига хавф солмайди. Аммо, ёшлик даврида бошланган бу касаллик узоқ йиллар давом этади. Даволашни тўғри ташкил этиш ва соғлом турмуш тарзига риоя қилиш ўта муҳимдир. Бундай беморларда мигрен хуружлари енгил кечади, уларнинг сони ва кучи камаяди. “Мигрен 40 ёшдан кейин тўхтайди” деган гап ҳам ўринлидир. Чунки ёш ўтган сайин мигрен хуружлари сони камая боради ва бутунлай йўқолади.

 Профессор Зарифбой Ибодуллаев