ТАРҚАЛГАН ЭПИЛЕПТИК ХУРУЖЛАР

Ҳушнинг йўқолиши билан намоён бўлувчи ҳар қандай тутқаноқли ва тутқаноқсиз хуружларга тарқалган эпилептик хуружлар деб айтилади. Буларга турли хил абсанслар, тарқалган тоник-клоник ёки алоҳида клоник ва тоник, атоник (астатик) ва миоклоник хуружлар киради. "Тарқалган эпилепсия" ташхиси фақат бемор ҳушини йўқотган тақдирда қўйилади. Агар тутқаноқ хуружлари тананинг тўла ярмини эгаллаган бўлса-ю, бироқ беморнинг ҳуши сақланиб қолган бўлса – бу тарқалган эпилепсия эмас, балки фокал эпилепсиядир. Демак, ҳушнинг йўқолиши тарқалган эпилепсия ташхисини қўйиш учун асосий мезон ҳисобланади. Тарқалган эпилепсияда ЭЭГ да эпилептик фаоллик иккала ярим шарга ҳам тарқалади, яъни эпилептик тўлқинлар билатерал-синхрон кўринишда намоён бўлади. Демак, "тарқалган" сўзи тутқаноқ хуружларининг бутун танага тарқалганлигини эмас, балки эпилептик фаолликнинг иккала ярим шарга тарқалганлигини англатади. Шу боис, тутқаноқ хуружларисиз намоён бўлувчи абсанслар ҳам тарқалган эпилепсия гуруҳига киради. Тарқалган эпилепсия барча эпилепсияларнинг деярли 40 % ини ташкил қилади.

АБСАНСЛАР

Абсанс (франц. absence – йўқ бўлмоқ, йўқолмоқ) – ҳушнинг жуда қисқа вақт (2-30 сония) йўқолиши билан намоён бўлувчи эпилептик хуруж. Абсанслар кўп такрорланадиган эпилептик хуружлар сирасига киради. Масалан, БАЭ да бир кунда 50 ёки 100 дан ортиқ абсанс ҳуружлари рўй беради. Абсанслар учун ЭЭГ да симметрик тарзда намоён бўлувчи частотаси 3 Гц бўлган пик-тўлқинли фаоллик жуда хос. Бундай эпилептик фаоллик абсанслар билан кечувчи турли эпилептик синдромларда кузатилади. Бундай эпилепсия болалар ва ўсмирларда жуда кўп учрайди. Абсансларда аура кузатилмайди.

Абсанслар оддий ва мураккаб турларга ажратилади.

Оддий абсансда бемор бир нуқтага қараб қотиб қолади. Бу пайтда унинг қорачиқлари кенгаяди, ёруғликка таъсирланмайди, юзи оқариб кетади. Бемор нима иш қилаётган бўлса, шу ҳолатда қотиб қолади, яъни гапираётган бўлса, гапиришдан, ёзаётган бўлса, ёзишдан, расм чизаётган бўлса, расм чизишдан тўхтайди ва ҳ.к. Бироқ у мувозанатини йўқотмайди, йиқилиб тушмайди. Демак, хуруж пайтида бемор қандай вазиятда бўлса, шу ҳолатда ҳайкалдек қотиб қолади. Бу ҳолат қисқа муддат, яъни 5-15 сония давом этади. Абсанс хуружи ўтиб кетгач, бемор яна ўз ишини давом эттираверади. Оддий абсанслар қандай тезликда пайдо бўлган бўлса, худди шундай тезликда ўтиб кетади.

Бемор ҳозиргина ўзида нима бўлганини билмайди ёки атрофдагилардан билиб олади. Оддий абсанслар пайтида кўз олмаси бир-икки айланиб олиши ёки бош орқага қимирлаб кетиши мумкин. Оддий абсанслардан сўнг беморнинг тоби қочмайди, иш фаолияти сусаймайди, у худди соғлом одамдек ўз фаолиятини яна давом эттираверади.

Мураккаб абсансларда ҳушнинг йўқолиши турли хил, яъни миоклоник, тоник, атоник ва вегетатив компонентлар билан биргаликда намоён бўлади. Мураккаб абсанслар оддий абсансларга қараганда бироз мураккаб кечади, ҳушни йўқотиш узоқроқ (20-30 сония) давом этади, йиқилиб тушишлар кўп бўлади. Ҳеч қандай аурасиз намоён бўлувчи бундай хуружлар сабабли бемор кўп тан жароҳатлари олади. Шунингдек, мураккаб абсанслар турли хил автоматизмлар билан намоён бўлади, яъни бемор ўзича нималарнидир гапиради, мимик мускуллари билан қандайдир имо-ишоралар қилади, қўл-оёқлари билан шарт бўлмаган турли ҳаракатларни бажаради. Автоматизмлар пайтида беморнинг ҳуши карахт ҳолатда бўлади, нималар қилаётганини ўзи билмайди ва эслаб ҳам қолмайди. Мураккаб абсанслар ичида энг кўп учрайдигани миоклоник ва тоник абсанслардир.

Мураккаб абсансларнинг қуйидаги турлари фарқланади:

• миоклоник
• тоник
• атоник
• вегетатив

Миоклоник абсанслар – миоклониялар билан намоён бўлувчи абсанслар. Миоклониялар, асосан, юз, бош, елка ва қўлларда, кам ҳолларда оёқ ва гавда мускулларида кузатилади. Бу титрашлар худди миоклоник гиперкинезларни эслатади, бироқ улардан фарқли ўлароқ, ҳушнинг йўқолиши билан кечади. Миоклоник абсанслар ЮМЭ да кўп учрайди.

Тоник абсанслар - мускулларнинг тоник қисқариши билан намоён бўлувчи абсанслар. Тоник абсансларда кўз олмаси юқори ёки ён томонга кетиб қолади, бош орқа ёки ён томонга қайрилиб кетади, қўл-оёқ мускулларида тоник қисқаришлар кузатилади. Мускулларнинг тоник қисқариши енгил тарзда ҳам, оғир кўринишда ҳам рўй беради. Баъзида тоник абсанслар пайтида гавда бирдан букилади ва бемор олдинга қараб йиқилади. Тоник абсанслар Леннокс-Гасто синдроми ва БАЭ да кўп учрайди.

Атоник абсанслар - мускуллар атонияси билан намоён бўлувчи абсанслар. Мускуллар атонияси бўйин мускулларида кузатилса, беморнинг боши бир неча сония олдинга осилиб қолади, қўлларда кузатилса, қўли қимирламай қолади ёки қўлидаги нарса тушиб кетади, оёқларда кузатилса, йиқилиб тушади. Атоник хуружлар сабабли йиқилиб тушган бемор яна ўрнидан туриб юриб кетади. Абсанслар типик ва атипик турларга, асосан, ЭЭГ кўрсаткичларига қараб ажратилади. Типик абсансларда ЭЭГ да абсанс учун хос бўлган типик ўзгаришлар, яъни частатаси 3 Гц бўлган пик-тўлқинли камплекслар аниқланади (10.1-расм).

10.1-расм. ЭЭГ да типик абсанснина яққол белаиси: частотаси 3 Гц бўлган тарқалган билатерал-синхрон пик-тўлқинли комплекслар.

10.2-расм. Атипик абсансларда эса пик-тўлқинли комплекслар частотаси 2-2,5 Гц бўлади

10.2-расм. ЭЭГ да атипик абсанснина яққол белаиси: частотаси 2-2,5 Гц бўлган тарқалган билатерал-синхрон пик-тўлқинли комплекслар.

Атоник абсанслар, кўпинча, атипик абсанслар сирасига киритилади. Ато -ник (атипик) абсанслар Леннокс-Гасто синдромида кўп учрайди.

Вегетатив абсанслар – вегетатив симптомлар билан намоён бўлувчи абсанслар. Бу пайтда беморнинг ранги оқариб ёки қизариб кетади, мидриаз кузатилади, сийиб юборади. Абсанс хуружи ўтгач, бу симптомлар яна йўқолади.

Мураккаб абсансларни баъзида мураккаб фокал хуружлардан фарқлаш қийин. Бунинг учун хуружлар кечишини диққат билан назорат қилиш ва ўрганиш лозим. Бунинг ҳар доим ҳам имкони бўлавермайди. Мураккаб фокал хуружлар, кўпинча, ауралар билан бошланади, абсансларга қараганда узоқроқ давом этади, симптоматик эпилепсия кўринишида кўп учрайди, катта ёшда ҳам рўй беради, хуруждан сўнг карахтлик кузатилади. Мураккаб абсанслар эса, асосан, идиопатик эпилепсия кўринишида намоён бўлади, аурасиз бошланади, катта тутқаноқ хуружлари кузатилмайди, катта ёшда деярли учрамайди. Фокал хуружлардан фарқли ўлароқ, абсансларда галлюцинациялар кузатилмайди. Абсансларда, одатда, тез ёрдам кўрсатиш талаб этилмайди. Баъзи абсанслар (масалан, БАЭ) даволаш муолажаларини ўтказмаса ҳам ўтиб кетади. Аммо битта беморнинг ўзида абсанслар, фокал ва тарқалган хуружлар биргаликда намоён бўлиши мумкин. Бунга мисол Леннокс-Гасто синдроми.

Баъзида абсанслар тўхтамасдан кетма-кет такрорланади. Буни абсанслар статуси деб аташади. Абсанслар статуси кун бўйи давом этиши ва беморни ҳолдан тойдириши мумкин. Натижада беморнинг оғзидан сўлак оқаверади, гипомимия пайдо бўлади ва ҳуши қочиб, карахт ҳолатга тушади. Бундай пайтларда беморни клиникага ётқизиш зарур.

Профессор Зарифбой Ибодуллаев