BEZOVTA OYoQLAR SINDROMI

Bezovta oyoqlar sindromi (BOS) – asosan, tunda ikkala oyoqning tizzadan pastki qismida kuzatiladigan kuchli uvishish, siqilish, tortishish kabi yoqimsiz sezgilar bilan namoyon bo‘luvchi sensomotor buzilishlar sindromi. Bemor bu holatga chidolmay tuni bilan bezovta bo‘lib uxlamay chiqadi. Tong yorishgach, bu azoblar o‘tib ketadi. BOS uchun og‘riqlar xos emas. Agar bemordan "Oyoqlaringiz kechasi bilan og‘rib chiqadimi?" deb so‘ralsa, u "Yo‘q! Buni og‘riq deb bo‘lmaydi. Tizzamdan pasti, ayniqsa, boldir muskullari va oyotslarim panjalari qattiq siqiladi, muskullar tortishadi va kuchli uvishishlar paydo bo‘ladi. Bunga chidab bo‘lmaydi! Tuni bilan uxlolmay chiqaman! Bu azobdan qutulish uchun oyoqlarimni uqalayman, mushtim bilan boldir va oyoqlarim panjalariga urib chiqaman. Bu azoblardan faqat tong yorishgandan keyin qutulaman. Kunduz kuni esa bu holat kuzatilmaydi", deb shikoyat qiladi. Shuning uchun ham bu patologik holat "Bezovta oyoqlar" sindromi nomini olgan.

BOS qadimdan ma’lum va u dastlab 1672 yili Thomas Willis tomonidan yozib qoldirilgan. Biroq XX asrgacha bu kasallikka e’tibor qaratilmagan. XX asrning 40-yillari shved nevrologi K. A. Ekbom BOS ni mukammal o‘rgana boshladi. Shu bois, BOS ni "Ekbom sindromi" deb atashadi.

Epidemiologiyasi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, katta yoshdagilar orasida BOS 5–10 % aholida uchraydi. BOS doimiy tarzda kuzatilmaydi, u 2–3 hafta bemorni bezovta qilib, keyin o‘tib ketishi va biroz vaqt o‘tgach, yana paydo bo‘lishi mumkin. Bu sindrom ko‘pincha 40–60 yoshlarda ko‘p, 20–40 yoshlarda kam uchraydi. Ayollar ko‘p kasallanishadi. Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, surunkali insomniya (uyqusizlik) bilan aziyat chekadiganlarda BOS ko‘p uchraydi (Earley C. J., 2003).

Etiologiyasi. BOS tashxisi qo‘yilganlarning yarmidan ko‘pida nevrologik yoki somatik kasalliklar aniqlanmaydi. Bunday holatlar idiopatik yoki birlamchi BOS deb yuritiladi. Birlamchi BOS, odatda, 30 yoshgacha bo‘lgan davrda boshlanadi va nasliy xususiyatga ega, deb hisoblanadi. Chunki birlamchi BOS 30–90 % holatlarda oilaviy bo‘lib uchraydi. Oilaviy bo‘lib uchraydigan BOS, asosan, autosom-dominant tipda nasldan-naslga uzatiladi. Ularda patologik gen 12-, 14- va 9-xromosomalarda aniqlangan.

Idiopatik yoki simptomatik BOS ni farqlash uchun qo‘shimcha ravishda genetik tekshiruvlar o‘tkaziladi.

Ikkilamchi (simptomatik) BOS ning rivojalanishida 3 ta etiologik omilga urg‘u beriladi: homiladorlik, uremiyaning so‘nggi bosqichi va temir tanqisligi (anemiya bilan bog‘liq temir tanqisligi yoki usiz). Uremiyada BOS deyarli 40 % holatlarda kuzatiladi. Ayniqsa, dializ muolajalarini olib yurgan bemorlarda BOS ko‘p uchraydi. Homiladorlik ham BOS ning etiologik omillaridan biridir. Uning II–III trimestrida bu sindrom ko‘p kuzatiladi, tuqqandan so‘ng asta-sekin o‘ta boshlaydi.

Shuningdek, QD, amiloidoz, ichkilikbozlik, revmatoid artrit, Shegren sindromi, qalqonsimon bez disfunktsiyasi, porfiriya, oyoq arteriyasi va venalari kasalliklari, krioglobulinemiya, V vitamini, folat kislotasi, tiamin va magniy etishmovchiligi BOS rivojlanishida etiologik omil hisoblanadi. BOS turli etiologiyali mielopatiyalar, oyoqlarda markaziy paraparez bilan namoyon bo‘ladigan mielitlarda ko‘p uchraydi. TS ham ushbu sindromning etiologik omillaridan biridir. Ushbu sanab o‘tilgan kasalliklar va patologik holatlarda BOS aksonal polinevropatiyaning simptomi sifatida namoyon bo‘ladi. Simptomatik BOS ko‘pincha 45 yoshdan so‘ng rivojlanadi va zo‘rayib borish xususiyatiga ega.

BOS Parkinson kasalligi, essentsial tremor, Turett sindromi, Xantington kasalligi, YoASK va postpoliomielitik sindromlarda ham uchraydi. Turli gormonal dorilar va neyroleptiklarni uzoq vaqt qabul qilib yurish ham BOS rivojlanishiga sababchi bo‘ladi. BOS ushbu kasalliklar bilan birga alohida sindrom sifatida uchraydimi yoki ularning klinik simptomi sifatida namoyon bo‘ladimi, degan savol ochiqligicha qolmoqda. 

Patogenezi. Bezovta oyoqlar sindromi patogeneziga oid bir necha gipotezalar mavjud. Ularning ichida dofaminergik sistemalar defekti nazariyasiga asosiy urg‘u beriladi. Dofaminergik dorilarning samaradorligi va neyroleptiklar ta’siri ostida kasallik belgilarining zo‘rayib borishi sababli BOS patogenezida dofaminergik sistemalar defekti katta ahamiyatga ega deb hisoblanadi. Biroq ushbu disfunktsiya mexanizmi to‘la o‘rganilmagan. BOS bilan kasallanganlarning bosh miyasi PET yordamida tekshirilganda [¹⁸G‘]-fluorodopaning putamenda ushlab qolinishi sustlashgani aniqlangan. Bu esa qora moddaning dofaminergik neyronlari faoliyati pasayganligini ko‘rsatadi. Biroq Parkinsonizm kasalligidan farqli o‘laroq, BOS da ushbu neyronlar soni kamaymaydi.

BOS patogenezida dientsefal-spinal dofaminergik yo‘llar disfunktsiyasi ham ahamiyatlidir. Bu yo‘llar o‘rta miyaning periventrikulyar sohasi va talamusning kaudal qismidagi yadrolardan boshlanadi. Bu sistema miya ustuni va orqa miyada sensomotor impulslar o‘tkazilishini boshqaradi. Ushbu faoliyatning buzilishi ham BOS patogenezida muhim ahamiyatga ega.

Kasallikning klinik belgilari kechasi yoki tunda namoyon bo‘lishi va kunduz kuni yo‘qolishi organizmda kechadigan tsiklik jarayonlarning buzilishi bilan bog‘liq. Bu jarayonlarni boshqarish gipotalamusning asosiy vazifalaridan biridir. Shuning uchun ham "uyqu-tetiklik" tsiklik faoliyatini boshqaruvchi supraxiazmal yadrolar disfunktsiyasi BOS patogenezini belgilab beruvchi asosiy omillardan biri hisoblanadi.

BOS simptomlarining kechasi yoki tunda kuchayishini dofaminergik nazariyaga asoslanib izohlab berish mumkin. Chunki kunning kechqurungi paytlari bosh miyada dofamin, qonda esa temir moddasining kundalik miqdori pasayadi, kunduz kuni esa ular yana o‘z holiga qaytadi. BOS belgilarining kechasi paydo bo‘lishi organizmda dofamin va temir miqdorining kechasi pasayishi bilan izohlanadi. Demak, temir moddasi etishmovchiligi dofaminergik sistema faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi (Trenkwalder C., Henning W. A., Walters A. S.,2009).

Orqa miya va periferik nerv sistemasi zararlanishida BOS ko‘p kuzatiladi. Mutaxassislar fikricha, spinal mexanizmlar va periferik innervatsiya faoliyatining izdan chiqishi ham ushbu sindrom patogenezida muhim ahamiyatga ega.

BOS patogenezida temir moddasi va dofamin etishmovchiligi ahamiyati haqida to‘xtatilib o‘tdik. Temir tanqisligi anemiyasi juda keng tarqalgan kasallik. Ammo ularning hammasida BOS rivojlanavermaydi. Dofamin etishmovchiligi bilan namoyon bo‘ladigan kasalliklar (masalan, parkinsonizm) ancha. Ularning barchasida ham ushbu sindrom kuzatilavermaydi. Demak, BOS unga nasliy moyilligi bor bemorlarda rivojlanadi. Idiopatik va simptomatik BOS belgilarining kechasi yoki tunda namoyon bo‘lishi – ularning patogenetik mexanizmlari o‘xshashligidan dalolat beradi.

Klinikasi. Asosiy klinik belgisi – tunda ikkala oyoqning tizzadan pastki qismida paydo bo‘ladigan yoqimsiz patologik sezgilar. Ular siquvchi, sanchuvchi, bosuvchi, tortuvchi xususiyatga ega bo‘lgan turli xil dizesteziya va paresteziyalardir. Biroq ushbu sub’ektiv belgilar og‘riq emas va bemor oyoqlarim og‘riyapti, deb shikoyat qilmaydi. Bu esa BOS ni boshqa kasalliklar, masalan revmatoid artritlarda kuzatiladigan og‘riqlardan farqlovchi muhim belgidir.

"Tungi dizesteziya va paresteziyalar" deb nom olgan ushbu patologik sub’ektiv belgilar dastlab boldirning ichki qismida paydo bo‘ladi, keyinchalik esa oyoq panjalariga tarqaydi. Shunday holat uzoq vaqt oyoqning distal qismlarida saqlanib qoladi. Keyinchalik dizesteziya va paresteziyalar oyoqning son qismi va anogenital sohaga tarqaydi. Kasallik belgilari, odatda, ikkala oyoqda simmetrik tarzda namoyon bo‘ladi, juda kam hollarda bitta oyoqda kuzatiladi.

BOS simptomlari paydo bo‘lishi tana vaziyatiga ko‘p bog‘liq. Ular yotgan holatda yoki o‘tirganda paydo bo‘ladi, turib yurganda esa kamayadi. Bemor yoqimsiz va azobli sezgilarni kamaytirish uchun oyoqlarini bukadi, yozadi, oyoqlari ustiga o‘tirib oladi va turli vaziyatlarda yotib ko‘radi. Oyoqlarining ustiga og‘ir narsa qo‘yib yotadi. Lekin yotgan holatda bajariladigan bu mashqlar kam yordam beradi. Bemor o‘rnidan turib xonada yura boshlasa, oyoqlardagi yoqimsiz sezgilar kamayadi. U yana o‘rniga borib yotib olsa, dizesteziyalar yana paydo bo‘ladi va kechasi bilan uxlay olmay, xonada yurib chiqadi yoki kuchli uxlatadigan dori ichib yotadi.

BOS simptomlari vujudga kelishi kundalik ritmga juda bog‘liq: dizesteziya va paresteziyalar faqat kechasi yoki tunda paydo bo‘ladi. Tong erta yorishadigan paytlari, ya’ni yoz oylarida bu patologik sezgilar tunda boshlanib, erta tong soat 4 gacha davom etadi. Qish kunlarida esa ertalab soat 6 gacha cho‘ziladi. Biroq bu vaqt aniq chegaralangan emas. Bemor kechqurun qaysi soatda uxlamoqchi bo‘lsa, ya’ni kechqurun 21.00 yoki 22.00 dami, kasallik belgilari yarim soat o‘tar-o‘tmay paydo bo‘la boshlaydi. Og‘ir holatlarda BOS belgilari kunduz kuni ham paydo bo‘lishi mumkin. Ayniqsa, bemor uzoq vaqt samolyotda uchganda, avtobusda, teatr yoki kinoda uzoq vaqt o‘tirsa ham paydo bo‘ladi.

Uyqu buzilishi bilan birgalikda namoyon bo‘ladi. Aksariyat hollarda tungi uyqu buzilishining sababi BOS bo‘lsa, boshqa hollarda bu sindrom uzoq davom etgan insomniyadan so‘ng rivojlanadi. Demak, ikkala patologik holat bir-biriga bog‘liq. Odatda, bemor tongga yaqin uxlab qoladi. BOS bilan og‘riganlar yaxshi uxlay olmaganliklari sababli kunduzi lanj bo‘lib yurishadi, apatiya holatiga tushib qolishadi, boshi og‘riydi, jahldor va parishonxotir bo‘lib qolishadi. Ba’zida u depressiya bilan birgalikda namoyon bo‘ladi.

Bemor tunda uxlab qolganda uning oyoq panjalarida stereotip harakatlarni kuzatish mumkin. Bu harakatlar ko‘pincha bosh barmoqning yuqoriga qayrilishi, qolgan barmoqlarning esa pastga biroz bukilib yozilishi bilan namoyon bo‘ladi. Ushbu holat xuddi Babinskiy simptomini eslatadi. Shuningdek, oyoqda turli xil mioklonik titrashlar, bo‘g‘imlarda bukilib-yozilishlar paydo bo‘ladi. Uxlab yotgan bemorda bu harakatlar 1–5 soniya davom etadi va har 20–40 soniyada takrorlanib turadi. Bu harakatlar tuni bilan kuzatilib chiqadi. BOS tashxisini qo‘yishda bu harakatlarni aniqlab olish o‘ta muhim va uni aniqlashda bemorning yaqinlari yordam beradi. Shifoxona sharoitida esa polisomnografiya tekshiruvi o‘tkazilib, bu harakatlar davomiyligi, ularning qay darajada kuzatilishi va qanday namoyon bo‘lishi aniqlab olinadi.

Kechishi. Birlamchi BOS, odatda, bemorning butun umri mobaynida davom etadi va stress holatlari, qahva va spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilganda, homiladorlik davrida va kuchli jismoniy mehnatlardan so‘ng zo‘rayib turadi. Ko‘p hollarda kasallik belgilari asta-sekin kuchaya boradi. Ba’zida esa ya’ni bemor dam olishlarga chiqsa, kasallik belgilari pasayishi yoki yo‘qolishi mumkin. Uzoq davom etuvchi remissiyalar kam kuzatiladi. Kasallikning qay darajada kechishi uni yuzaga keltirgan etiologik omilga ham bog‘liq. Masalan, folat kislotasi va vitaminlar etishmovchiligi yoki temir tanqisligi sababli yuzaga kelgan BOS ushbu etishmovchilikni bartaraf etgandan so‘ng o‘tib ketadi yoki engil kechadi.

Tashxis va qiyosiy tashxis. BOS ko‘p uchraydigan patologiya bo‘lsa-da, vrachlar tomonidan kam aniqlanadi. Buning asosiy sababi – BOS haqida barcha vrachlar ham xabardor emasligidir. Bunday bemorlarga ko‘pincha nevroz, osteoxondroz, artrit, polinevropatiya, angiopatiya kabi tashxislar qo‘yiladi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkilotining ekspertlar guruhi tomonidan BOS tashxisini qo‘yish algoritmi ishlab chiqilgan.

Birlamchi BOS da bemorning nevrologik va somatik statusi tekshirilganda, odatda, boshqa kasalliklar aniqlanmaydi. Ikkilamchi (simptomatik) BOS da esa yuqorida keltirib o‘tilgan kasalliklardan biri yoki bir nechtasi aniqlanadi.

BOS tashxisini qo‘yishda uni bir necha kasallik bilan qiyoslash lozim. Avvalambor polineyropatiya (ayniqsa, crampi bilan namoyon bo‘ladigan), fibromialgiya, parestetik meralgiya va artralgiyalar bilan qiyosiy tashxis o‘tkaziladi. Shuningdek, birlamchi va ikkilamchi BOS orasida ham qiyosiy tashxis o‘tkazish zarur. Buning uchun genetik tekshiruvlar o‘tkaziladi. Shuningdek, nevrologik va somatik kasalliklarni aniqlash ham o‘ta muhim. Ayniqsa, QD, temir tanqisligi anemiyasi, uremiya, eklampsiya, bod kasalligi, vitaminlar, folat kislotasi, temir, magniy va vitaminlar etishmovchiligini aniqlash lozim. Qon zardobida ferritin miqdori ham aniqlanadi.

Davosi. Simptomatik BOS ni bartaraf etish uchun avvalambor uni yuzaga keltirgan birlamchi kasallik davolanadi. Organizmda zarur mineral moddalar va vitaminlar etishmovchiligi bartaraf etiladi. Buning uchun bemorga etarli miqdorda vitaminlar, folat kislotasi, tarkibida temir moddasini saqlovchi dorilar va magniy preparatlari ichishga buyuriladi.

Tarkibida temir moddasini saqlovchi dorilarni buyurishdan oldin qon zardobida ferritin miqdorini aniqlash kerak. Agarda ferritin miqdori 1 ml qon zardobida 45 mkg dan pastga tushib ketsa, tarkibida temir moddasini saqlovchi dorilar buyuriladi. Odatda, temir sulfati (325 mg) S vitamini (250–500 mg) bilan birgalikda kuniga 3 mahal beriladi.

Idiopatik BOS ni davolashda genetik buzilishlarni korrektsiya qilish imkoniyati bugungi kunda ishlab chiqilmagan. Birlamchi BOS ni davolash simptomatik tarzda olib boriladi va uning natijasi ham samaralidir. Simptomatik davolash dorilar bilan ham, dorisiz boshqa davolash usullarini (fizioterapiya, refleksoterapiya, jismoniy tarbiya, dietoterapiya) qo‘llab ham olib boriladi.

Dorisiz davolash usullari. BOS da dorisiz davolash usuli ko‘p qo‘llaniladi, chunki aksariyat hollarda bu usullar yaxshi samara beradi. Davolashni boshlashdan oldin bemor qanday kasalliklarga chalinganligi va qanday dorilarni iste’mol qilayotganligini aniqlash zarur. Agarda bemor BOS rivojlanishiga ko‘proq sabab bo‘luvchi dorilarni, masalan neyroleptiklar (galoperidol, rispolept), antidepressantlar (amitriptilin, fluoksetin), tarkibida litiy saqlovchi dorilar (litiy karbonat, litiy oksibutirat), antigistamin vositalar, N₂-retseptor antagonistlari (gidrokarbonat natriy, kaltsiy karbonat, magniy oksidi, alyuminiy gidroksidi), kaltsiy antagonistlari (nifedipin, diltiazem, verapamil) qabul qilayotgan bo‘lsa, iloji boricha ularning dozasi kamaytiriladi, analogi bilan o‘zgartiriladi yoki to‘xtatiladi.

BOS da olib boriladigan davolashning asosiy mezonlaridan biri – bu sog‘lom turmush tarziga rioya qilish. Rejali tarzda sport bilan shug‘ullanish (suzish, jismoniy tarbiya), kechqurungi sayr, yotishdan oldin dush qabul qilish, sho‘r, achchiq va yog‘li ovqatlardan cheklanish, qahva va spirtli ichimliklardan voz kechish, papiros chekmaslik, tarkibida kofein saqlovchi oziq-ovqatlarni (shokoladlar, koka-kola va h.k.) iste’mol qilmaslik, achchiq choyni ko‘p ichmaslik, xamir ovqatlardan voz kechish, ko‘proq meva-sabzavotlar va quruq mevalar iste’mol qilish tavsiya etiladi. Aqliy va jismoniy mehnat orasidagi mutanosiblikni saqlash, tungi ishlardan voz kechish va stressli vaziyatlardan saqlanish ham o‘ta muhim.

Ushbu kasallikni mukammal o‘rgangan K.A. Ekbom (1945): "Ikkala oyog‘i sovqotib yuradigan odamlarda BOS ko‘p uchraydi, yotishdan oldin oyoqni issiq qilib yotish kerak" deb yozgan edi. Haqiqatan ham kechqurun yotishdan oldin ikkala oyoqqa issiq vanna qabul qilish va undan so‘ng oyoqlarni sochiqqa o‘rab yotish tungi og‘riqlarni kamaytiradi.

BOS da oyoqlarga qilinadigan har qanday fizioterapevtik va reflektor muolajalar juda foydali. Ayniqsa, dorsanval, engil elektrostimulyatsiya, uqalash muolajalari, vibromassaj, dorilar elektroforezi, igna bilan davolash va magnitoterapiya juda katta samara beradi.

Dori bilan davolash. Dorisiz davolash usullari samarasi kam bo‘lgan hollarda farmakologik vositalardan foydalaniladi. Buning uchun quyidagilar qo‘llaniladi: 1) benzodiazepinlar; 2) dofaminergik vositalar; 3) antikonvulsantlar; 3) opioidlar.

Benzodiazepinlarga bir qator zamonaviy trankvilizatorlar kiradi (klonazepam, diazepam, oksazepam, fenazepam, nozepam, xlozepid). Ular uxlatuvchi, tinchlantiruvchi, mushaklarni bo‘shashtiruvchi va sensomotor qo‘zg‘alishlarni pasaytiruvchi xususiyatga ega. Bu dorilardan biri kechasi yotishdan oldin qabul qilinadi. Bunda tungi dizesteziya va paresteziyalar, muskullardagi spazm va motor qo‘zg‘alishlar sustlashadi, bemorning uxlab qolishi tezlashadi.

Benzodiazepinlardan, ko‘pincha, klonazepam 0,5–2 mg yoki alprazolam 0,25– 0,5 mg yotishdan oldin ichiladi. Benzodiazepinlarni uzoq vaqt qabul qilish ularning ta’sir doirasini pasaytiradi va natijada bemor dorini katta dozada icha boshlaydi. Bu esa doriga narkotik bog‘lanib qolish xavfini yuzaga keltiradi. Benzodiazepinlarning nojo‘ya ta’sirlaridan biri – kunduz kuni ham bemorning uyqusirab, lanj bo‘lib yurishidir. Bu dorilarni katta dozada ichsa, uyquda apnoe holatlari yuzaga keladi. Yoshi kattalarda esa kognitiv buzilishlarni yuzaga keltirish ehtimoli bor. Shuning uchun ham benzodiazepinlar BOS belgilari kuchaygan paytlarda 15–30 kun mobaynida buyuriladi. Odatda, bu vaqt ichida bemorning ahvoli yaxshilanadi va dorining dozasi kamaytirib to‘xtatiladi.

Dofaminergik vositalar (levodofa preparatlari va dofamin retseptorlari agonistlari) – BOS ni korrektsiya qilishda ishlatiladigan asosiy dori vositalari. Bu dorilar ushbu kasallikning barcha klinik belgilari va tungi motor qo‘zg‘alishlarni bartaraf etadi. Dofaminergik vositalar BOS da yuqori darajada samara berganligi bois ularni tavsiya etish BOS tashxisini to‘g‘ri aniqlashga ham yordam beradi (parkinsonizm bundan istisno). Dofaminergik vositalar idiopatik BOS da ham, simptomatik BOS da ham bir xil darajada samara beradi (Becker P. M., Jamieson A. O., Brown W. D., 2006). Dofaminergik vositalarni kam miqdorda buyurish etarli.

BOS belgilarini bartaraf etish uchun dofaminergik dorilar dastlab 1985 yildan qo‘llay boshlandi. O‘sha davrda BOS tashxisi qo‘yilgan bemorlarga levodofa dorilari berilgan va ijobiy natija qayd qilingan. Bugungi kunda nojo‘ya ta’sirlari kam bo‘lgan dorilar, ya’ni madopar yoki karbidopa (nakom, sinemet) tavsiya etiladi. Kechqurun yotishdan 1–2 soat oldin madopar-250 ning 4/1 qismi ichishga buyuriladi. Bemor shu miqdorda dorini bir hafta qabul qilishi kerak. Dori ko‘zlangan natijani bermasa, uning dozasi 100 mg gacha oshiriladi. Bu doza ham yordam bermasa, uning dozasi 200 mg ga ko‘tariladi Yana oshirish tavsiya etilmaydi. Odatda, tarkibida levodofa saqlovchi dorilarning kam miqdori ham yaxshi foyda beradi. Bu dorilarni bir oy mobaynida qabul qilib, so‘ngra ularning dozasi asta-sekin kamaytirilib boriladi va to‘xtatiladi. Tarkibida levodofa saqlovchi dorilar bilan qisqa muddat davolashning samarasi uzoq yillarga etadi.

Mabodo keyinchalik bu dorilarni yana tavsiya etish zarurati tug‘ilsa, ular yana kam dozada tavsiya etiladi (Kaplan P. W., 2002). Tarkibida levodofa saqlovchi dorilar kam miqdorda buyurilsa, ularning nojo‘ya ta’sirlari (ko‘ngil aynish, bosh og‘rig‘i, bosh aylanishi, jahldorlik, og‘iz qurishi) kam kuzatiladi.

BOS ni korrektsiya qilishda asosiy dori vositasi sifatida madopar GMS (gidrodinamik me’yorlashgan sistema) ham keng qo‘llaniladi. Madopar GMS (100 mg levodopa+25 mg benserazid) 1 yoki 2 kapsuladan yotishdan 1–2 soat oldin ichiladi.

Dofaminergikretseptorlar agonistlari BOS da 1988 yildan qo‘llana boshlandi va ko‘zlangan natijaga erishildi. Tarkibida levodofa saqlovchi dorilardan farqli o‘laroq, DRA ni uzoq vaqt tavsiya etish mumkin. Bu dorilardan bromokriptin, kabergolin, pramipeksol, piribedil keng qo‘llaniladi (Montplaisir J., Nicolas A., Denesle R., 2012; Paulus W., Trenkwalder C., 2016).

Bromokriptin dastlab 1,25 mg dan tavsiya etilib, so‘ngra uning dozasi 2,5–7,5 mg ga etkaziladi. Kabergolin kuniga 0,5 mg dan ichishga buyuriladi va keyinchalik uning dozasi 1–2 mg ga etkaziladi, pramipeksol avval 0,125 mg tavsiya etilib, so‘ngra uning kundalik dozasi 0,5–1 mg ga ko‘tariladi. Piribedil 50–150 mg miqdorda tavsiya etiladi. Bu dorilar yotishdan 1–2 soat oldin 1 mahal qabul qilinadi. Zaruratga qarab dorini qo‘shimcha ravishda kechqurun soat 18 yoki 19.00 da ham ichish mumkin. DRA ning nojo‘ya ta’sirlari ko‘ngil aynishi, bosh og‘rig‘i, bosh aylanishi, tez charchash va kunduzgi uyquchanlik. Agar ko‘ngil aynishi ko‘proq bezovta qilaversa, uni bartaraf etish uchun domperidon 10–20 mg ovqatdan yarim soat oldin kuniga 3 mahal ichishga buyuriladi.

BOS da antikonvulsantlar ham ko‘p qo‘llaniladi. Bu dorilar, ayniqsa, DRA va tarkibida levodofa saqlovchi dorilarning nojo‘ya ta’sirlari avj olganda beriladi. Antikonvulsantlardan gabapentin juda samaralidir. Gabapentin kuniga 300–900 mg dan tavsiya etiladi. Dori ushbu dozada yotishdan oldin bir mahal ichiladi. Gabapentin avval 300 mg (1 tabl.) miqdorda beriladi, agar ta’siri kam bo‘lsa, uning dozasi har kuni 300 mg ga oshiriladi.

Opioid dori vositalaridan kodein 15-60 mg, digidrokodein 60-120 mg, tramadol 50–200 mg kabi dorilarni kechasi bir mahal qabul qilish mumkin. Biroq opioidlarning samarasi yuqorida ko‘rsatilgan dorilarga qaraganda kamroq.

Boshqa dori vositalari. BOS da turli xil dori vositalari qo‘llaniladi. Bular folat kislotasi (2 mg dan 3 mahal), magniy V₆ (100 mg magniy+10 mg piridoksin), Bj, V₁₂, E vitaminlari va h.k. Shuningdek, amantadin (100 mg dan 3 mahal), baklofen (25 mg dan 3 mahal), zolpidem (5 mg yotishdan oldin), propranolol (20 mg dan 3 mahal) tavsiya etiladi. Aksariyat hollarda ushbu dorilarning o‘zi ham BOS belgilarini bartaraf eta oladi. Agarda bu dorilar fizioterapevtik muolajalar bilan birgalikda tavsiya etilsa, davolashning samarasi yanada yuqori bo‘ladi.

Homilador ayollarda BOS ni davolash. Homilador ayollarda BOS ko‘pincha vitaminlar, temir moddasi, magniy tuzi va folat kislotasi etishmovchiligidan yuzaga keladi. Bemorga zarur vitaminlar va mineral moddalardan iborat dori vositalarini buyurish, BOS da belgilangan parhezga amal qilish, o‘z vaqtida uxlab dam olish, toza havoda sayr qilish kasallik belgilarini bartaraf etadi va maxsus davolash talab etilmaydi.