BOLALAR ABSANS EPILEPSIYaSI

Bolalar absans epilepsiyasi (BAE) tarqalgan idiopatik epilepsiyaning eng ko‘p uchraydigan turi. BAE 2-10 yoshgacha bo‘lgan davrda rivojlanadi. Biroq uning eng ko‘p uchraydigan davri 4-7 yoshga to‘g‘ri keladi. Qizlar ko‘p kasallanishadi.

BAE naslga bog‘liq bo‘lib, ularda epilepsiyani yuzaga keltirishi mumkin bo‘lgan boshqa etiologik omillar aniqlanmaydi. BAE autosom-dominant tipda ham, autosom-retsessiv tipda naslga uzatilishi mumkin. Naslga uzatilishning boshqa tiplari hali o‘rganilmoqda.

BAE quyidagi 2 tipdagi epileptik xurujlar bilan kechadi:

tipik absanslar;
tarqalgan tonik-klonik xurujlar.

BAE dastlab, oddiy, ya’ni tipik absanslar bilan 4-7 yoshlarda boshlanadi. Keyinchalik, ya’ni bola 10 yoshga etgach, tonik-klonik xurujlar qo‘shiladi. Bu davrga kelib aksariyat hollarda absanslar yo‘qolib ketadi, go‘yoki absanslar o‘rnini tonik-klonik xurujlar egallaydi.

Tipik absanslar – hushning bir necha soniyaga yo‘qolishi bilan namoyon bo‘luvchi xurujlar. Absans davomiyligi 5-20 soniyani tashkil qiladi. Absans paytida bola har qanday faoliyatdan to‘satdan to‘xtaydi: yurib ketayotgan bo‘lsa, yurishdan, so‘zlayotgan bo‘lsa, so‘zlashdan, yozayotgan bo‘lsa, yozishdan to‘xtaydi, qoshiqni og‘ziga olib kelayotgan bo‘lsa, shu holatda qotib qoladi. Bor-yo‘g‘i bir necha soniya davom etadigan xuruj paytida bola bir nuqtaga qarab haykaldek qotadi, ko‘zlari biroz kattaroq ochilib, kipriklari pirpirab turadi. Bemor g‘aroyib biror narsaga qarab hayratlanib qotib qolgan bolani eslatadi. Xuruj paytida bolaning yuzi oqarib ketadi, ba’zida siyib yuboradi. Ammo bu paytda u yiqilib tushmaydi va xuruj tugagach o‘z harakatlarini yana davom ettiraveradi. Bu paytda uning atrofida nimalar sodir bo‘lganini anglamaydi, sezmaydi, chunki u hushini batamom yo‘qotgan bo‘ladi.

BAE absanslarning ko‘p kuzatilishi bilan ajralib turadi. Absanslar soni bir kunda 100 taga etishi mumkin. Ularning barchasini kuzatib va sanab bo‘lmaydi. Faqat 24 soatlik EEG-videomonitoring tekshiruvi orqali absanslar sonini to‘g‘ri aniqlab olish mumkin. Ular ko‘p kuzatilgani uchun BAE piknolepsiya deb ham ataladi. Absans paytida ba’zan mimik muskullarda va barmoqlar uchida engil miokloniyalar kuzatiladi. Intellekt saqlanib qoladi, biroq xulq-atvor o‘zgarishlari, ya’ni autizm, apatiya va giperdinamik holat kuzatilishi mumkin.

Elektroentsefalografiya. EEG da xuruj paytida bilateral-sinxron pik-to‘lqinli komplekslar aniqlanadi .

Pik-to‘lqinli faollik chastotasi 3 Gts ni tashkil qiladi va ular giperventilyasiya yoki fotostimulyatsiya paytida ko‘payib ketadi. Bunda asosiy bioelektrik faollik saqlanib qoladi. EEG tekshiruvini o‘tkazayotganda giperventilyatsiya sinamasi orqali pik-to‘lqinli komplekslarni yuzaga keltirish juda oson. Shuningdek, bolani bir kun uxlatmasdan EEG tekshiruvi o‘tkazilsa ham ikki tomonlama pik-to‘lqinli komplekslar ketma-ket paydo bo‘ladi. Giperventilyatsiya deyarli 100% holatda absansni yuzaga keltiradi. Nafaqat EEG olayotganda, balki klinik tekshiruvlar paytida ham bolaga chuqur-chuqur nafas oldirib, absansni yuzaga keltirish mumkin. Demak, EEG tekshiruvini o‘tkazish imkoniyati bo‘lmagan paytlarda bolaga chuqur-chuqur nafas oldirib absanslar bor-yo‘qligini aniqlab olsa bo‘ladi. Hissiy zo‘riqishlar ham absanslarni qo‘zg‘ab yuboradi.

Xurujlararo davrda ham EEG tekshiruvlarida epileptik faollik juda ko‘p aniqlanadi. Ular, asosan, pik-to‘lqinli va sekin to‘lqinli komplekslardan iborat.
Tarqalgan tonik-klonik xurujlar. Ta’kidlab o‘tganimizdek, BAE da tipik absanslar yo‘qolib yoki kamayib, keyinchalik tarqalgan tonik-klonik xurujlar rivojlanishi mumkin. O‘smirlik davriga kelib ba’zi bolalarda absanslar umuman yo‘qolib ketadi, ba’zilarida esa absanslar o‘rniga tarqalgan tonik-klonik xurujlar vujudga keladi. Agar tipik absanslar kechroq, ya’ni 9-10 yoshlarda boshlansa, ularning 3-4 yildan keyin tarqalgan tonik-klonik xurujlarga o‘tib ketish xavfi birmuncha yuqori. Agar absanslar 6-7 yoshlarda yoki undan ham oldinroq boshlansa, tarqalgan tonik-klonik xurujlar rivojlanish xavfi pastroq bo‘ladi. Odatda, bunday o‘tish 10-12 yoshlardan keyin kuzatiladi. Biroq epilepsiyaning boshqa turlaridan farqli o‘laroq, BAE da tonik-klonik xurujlar juda kam uchraydi.

BAE da absanslar statusi ham kuzatilib turadi. Bunday paytlarda absanslar kun bo‘yi tinmasdan ro‘y beradi va bemor stupor holatiga tushib qoladi. Absanslar statusi so‘nggida tarqalgan tonik-klonik xurujlar rivojlanishi mumkin. BAE da absanslar statusi juda kam uchraydi.

Tashxis qo‘yish algoritmi:

Absanslarning 2-10 yoshda boshlanishi.
Nasliy moyillik mavjudligi.
Qizlarda nisbatan ko‘p uchrashi.
Nevrologik statusda patologik o‘zgarishlar aniqlanmasligi.
Bosh miyada struktur o‘zgarishlar bo‘lmasligi.
Intellekt saqlanib qolishi.
Absanslar soni juda ko‘pligi (bir kunda 50-100 ta).
Xuruj paytida chastotasi 3 Gts bo‘lgan bilateral-sinxron tipdagi pik-to‘lqinli komplekslar paydo bo‘lishi.
Prognoz yaxshiligi.

Qiyosiy tashxis. BAE bolalik va o‘smirlik davrida absanslar bilan namoyon bo‘luvchi bir qator epilepsiyalar, ayniqsa, erta bolalik davri absansi (4 yoshgacha boshlanadigan), YuAE, YuME bilan o‘tkaziladi. Tipik absanslar bu davrda kuzatiladigan barcha absansli epilepsiyalar uchun xos. Ular qaysi davrda boshlanganligi, absanslar soni o‘zgarib turishi va EEG ko‘rsatkichlari bilan bir-biridan farq qiladi. Ammo bu farqni aniqlash uchun bemorni uzoq vaqt kuzatuvga olish va EEG-videomonitoring tekshiruvlarini o‘tkazish kerak. BAE ni miokloniyalar bilan kechuvchi boshqa epilepsiyalar bilan qiyoslaganda ham diagnostik qiyinchiliklar vujudga keladi. BAE ning tarqalgan tonik-klonik xurujar bilan kechuvchi turini esa ushbu xurujlar bilan kechuvchi boshqa idiopatik va simptomatik epilepsiyalar bilan qiyoslash kerak. Qiyosiy tashxis o‘tkazayotganda BAE har doim absanslar bilan boshlanishiga e’tibor qaratish lozim.

BAE 4 yoshdan keyin, ayniqsa, 4-7 yoshlarda yuzaga kelishini esda tutish kerak. BAE 4 yoshgacha bo‘lgan davrda boshlanmaydi. Odatda, 4 yoshgacha bo‘lgan davrda boshlanadigan absansli epilepsiya – bu erta bolalik davri absans epilepsiyasi. Erta bolalik davri absans epilepsiyasi BAE dan farq qiladi. Ular birato‘la absans, miokloniya va tarqalgan tonik-klonik xurujlar bilan boshlanadi. Intellekt erta buzila boshlaydi va turli darajada ifodalangan nevrologik simptomlar aniqlanadi, antikonvulsantlar yaxshi natija bermaydi. Hozirda erta bolalik davri absans epilepsiyasi alohida nozologiya sifatida ajratilmagan. Bu epilepsiya simptomatik epilepsiya ko‘rinishida bosh miya kasalliklari, xususan, intrakranial o‘sma, gematoma, meningit va shu kabi boshqa kasalliklar sababli rivojlanadi.

BAE ni murakkab fokal epilepsiya bilan, albatta, qiyoslash kerak. Chunki murakkab fokal xurujlar ham hushning yo‘qolishi bilan namoyon bo‘ladi. Bu kasalliklarni bir-biridan farqlash uchun davomli klinik kuzatuvlar va EEG ko‘rsatkichlarini tahlil qilish zarur. Murakkab fokal epilepsiyalarda lokal epileptik faollik bilan birgalikda bilateral-sinxron tipda spayk-to‘lqinlar ham aniqlanadi.

Prognoz. Prognoz, odatda, yaxshi va aksariyat hollarda 12-14 yoshga etmasdan absanslar yo‘qolib ketadi. BAE o‘rtacha 6 yil davom etadi. Masalan, kasallik 6 yoshda boshlansa, u 12 yoshga kelib o‘tib ketadi. Ba’zida esa tipik absanslar yo‘qoladi-yu, ularning o‘rniga tarqalgan tonik-klonik xurujlar yuzaga keladi. Demak, BAE tipik absanslar bilan kechuvchi turdan tarqalgan tonik-klonik xurujlar bilan kechuvchi turga o‘tish ehtimoli bor. Mabodo katta yoshdagilarda absanslar kuzatilsa, ular bolalik davrida ushbu kasallik bilan og‘rigan bo‘lishi mumkin. Biroq bu ko‘rsatkich 6% dan oshmaydi va absanslar ham onda-sonda kuzatiladi.

Manba: © Z. Ibodullayev. Asab kasalliklari. 2-nashr. Darslik, Toshkent, 2021., 960 b.
     © Z. Ibodullayev. Epilepsiya. Qo`llanma. Toshkent, 2018., 128 b.
     © Ibodullayev ensiklopediyasi
  © asab.cc