PO‘STLOQ MAYDONLARI

Po‘stloq maydonlari. Brodman maydonlari. 1909 yili nemis nevrologi K. Brodman katta yarimsharlar po‘stlog‘ini 11 hudud va 52 tsitoarxitektonik maydonga ajratdi (10.1-jadval va 10.8-rasmlar)
10.1-jadval. Brodman bo‘yicha po‘stloq hududi (regiones) va maydonlari (areas)

#	Po‘stloq hududlari (regiones)	Po‘stloq maydonlari (areas)
1	Posttsentral (regio postcentralis)	1, 2, 3, 43
2	Pretsentral (regio precentralis)	4, 6
3	Frontal (regio frontalis)	8, 9, 10, 11, 12, 44, 45, 46, 47
4	Insulyar (regio insulalis)	13, 14, 15, 16
5	Parietal (regio parietalis)	5, 7, 39, 40
6	Temporal (regio temporalis)	20, 21, 22, 36, 37, 38, 41, 42, 52
7	Oksipital (regio occipitalis)	17, 18, 19
8	Tsingulyar (regio cingularis)	23, 24, 25, 31, 32, 33
9	Retrosplenial (regio retrosplenialis)	26, 29, 30
10	Gippokamp (regio hippocampi)	27, 28, 34, 35, 48
11	Olfaktorial (regio olfactoria)	5 1

Po‘stloqning birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi maydonlari farqlanadi (10.9-rasm).

  Birlamchi maydonlar. Proektsion tipdagi xujayralardan iborat bo‘lib, po‘stloq markazlarini periferiya bilan bog‘laydi. Masalan, oldingi va orqa markaziy pushtalar, ensa sohasidagi ko‘ruv markazi, chakka sohasidagi eshituv markazi, uning medial yuzasidagi hidlov va ta’m bilish markazlari birlamchi maydonlarga kiradi. Bularga analizatorlarning yadro markazlari deyiladi. Barcha birlamchi maydonlar somatotopik printsip asosida tavsiflanadi va aniq bir funktsiyani bajarishga ixtisoslashgan. Masalan, optik signallar – 17, tovush signallari – 41, umumiy sezgi impulslari – 3, 2 va 1-maydonlarga kelib tushadi. Harakat bilan bog‘liq impulslar esa 4-maydonda shakllanib, so‘ngra periferiyaga uzatiladi.
Ikkilamchi maydonlar. Ushbu maydonlar birlamchi maydonlar yonida joylashgan bo‘lib, proektsion-assotsiativ hujayralardan iborat. Birlamchi maydonlarga kelib tushgan signallar ikkilamchi maydonlarga uzatiladi va bu erda murakkab analiz va sintez qilinadi. Masalan, 17-maydon predmetni ko‘radi, biroq nimaligini tanimaydi, 18 va 19-maydonlar esa predmetni tanish xususiyatiga ega. Shuning uchun ham 17-maydon zararlansa, kortikal ko‘rlik, 18 va 19-maydonlar zararlanganda esa ko‘ruv agnoziyasi rivojlanadi. Demak, 17-maydon ko‘rish, 18 va 19-maydonlar esa ko‘rgan narsani tanish (bilish) uchun mas’ul.
Uchlamchi maydonlar. Faqat assotsiativ neyronlardan iborat bo‘lib, po‘stloqda bir necha analizatorlar bilan chegaradosh sohalarda joylashgan. Uchlamchi maydonlar po‘stloqning deyarli yarmini egallagan bo‘lib, turli funktsional sistemalarni bir-biri bilan bog‘lab turadi. Uchlamchi maydonlar joylashgan sohalarga po‘stloqning assotsiativ sohalari yoki markazlari deyiladi. Ular kalta o‘simtali yulduzsimon xujayralardan iborat.
Assotsiativ sohalar katta yarimsharning oldingi va orqa qismlarida mavjud. Oldingisi po‘stloqning prefrontal sohasida, orqa tomondagisi –  chakka, tepa va ensa bo‘laklari tutashgan joyda (TRO – tempora-parieto-occipitalis) joylashgan. O‘ta murakkab intellektual operatsiyalar aynan uchlamchi maydonlarda amalga oshiriladi. Faqat inson uchun xos bo‘lgan nutq va boshqa ongli jarayonlar ushbu assotsiativ markazlar faoliyati bilan bog‘liq.  Hayvonlar miyasida uchlamchi maydon bo‘lmaydi.

Manba: ©Z. Ibodullayev. Umumiy nevrologiyasi. Darslik., T.; 2021., 312b.
  © Ibodullayev ensiklopediyasi., 2022 y;
  ©asab.cc