EPILEPSIYaNING  XALQARO TASNIFLARI

KXT-10 bo‘yicha epilepsiya va epileptik sindromlar, asosan, G40 ruknida keltirilgan. Epileptik status esa G41 ruknida yoritilgan (10.2-jadval).

10.2-jadval  

 Epilepsiya va epileptik sindromlar tasnifi (KXT-10 bo‘yicha, 1989).

 Izoh. Boshqa ruknlarda "Febrilxurujlar (R56.0)", Todd falaji (G83.8), Landau-Kleffner sindromi (F80.3) keltirib o‘tilgan.

KXT-10 da keltirilgan epilepsiya tasnifi 1989 yili Epilepsiyaga qarshi xalqaro Liga tomonidan ishlab chiqilgan "Epilepsiya va epileptik sindromlar" tasnifi asosida tuzilgan. Ushbu tasnifni tuzishda epilepsiya va epileptik xurujlar tipi va etiologiyasi asos qilib olingan. Unga muvofiq epilepsiya va epileptik xurujlar 2 katta guruhga ajratiladi.

1. Partsial (lokal, fokal) epilepsiya.
2. Tarqalgan epilepsiya.

Epileptogen o‘choqda paydo bo‘lgan kuchli qo‘zg‘alishlar bir joyda saqlanib qolsa, partsial (lokal, fokal) epileptik xurujlar rivojlanadi. Agar ushbu qo‘zg‘alishlar po‘stloqning barcha sohalariga ham tarqalsa, tarqalgan epileptik xurujlar rivojlanadi.

10.3-jadval   

Epileptik xurujlarning Xalqaro tasnifi (1981 yil, Kioto)

Epileptik xurujlarning Xalqaro tasnifi (1981 yil, Kioto) kasallik etiologiyasi, boshlanish davri, lokalizatsiyasi, asosiy klinik sindrom, kechishi va prognoziga asoslanib tuzilgan.

Epileptik sindromlar tasnifini yaratishda e’tiborga olingan asosiy tamoyillar haqida to‘xtalib o‘tamiz.

1. Etiologiya tamoyili

• Idiopatik – nasliy moyillik asosiy etiologik omil qilib ko‘rsatilgan va bosh miyaning zararlanishiga oid ma’lumotlar yo‘q.
• Simptomatik – kasallik etiologiyasi aniqlangan va bosh miyada patologik o‘zgarishlar topilgan.
• Kriptogen – sababi noaniq, nasliy moyillik yo‘q va bosh miyada patologik o‘zgarishlar ham yo‘q.

2. Lokalizatsiya tamoyili

• Lokal, ya’ni epileptogen o‘choq bosh miyaning ma’lum bir sohasida joylashgan.
• Tarqalgan, ya’ni epileptik faollik bosh miya katta yarim sharlari bo‘ylab tarqalgan.
• Ham lokal, ham tarqalgan xususiyatlarga ega.

3. Boshlanish davri

• Chaqaloqlik
• Go‘daklik
• Bolalik
• O‘smirlik

4. Kasallik klinikasini belgilab beruvchi asosiy xurujlar

• Infantil spazmlar
• Febril xurujlar
• Absanslar
• Tonik-klonik xurujlar

5. Kechishi va prognozi

• Xavfsiz kechuvchi
• Xavfli kechuvchi

Har bir nevrolog klinik tashxisni shakllantirayotganda Xalqaro qabul qilingan klinik tasnif va tavsiyanomalarga qat’iyan amal qilishi lozim (10.4-jadval).

10.4-jadval   

 Epilepsiya va epileptik sindromlarning Xalqaro tasnifi, 1989 y.

Shu erda epileptologiyada qo‘llaniladigan ba’zi atamalarga izoh berib o‘tsak. 2001 yili tasniflar va atamalar bo‘yicha Xalqaro hay’at epilepsiya va epileptik sindromlarning yangi tasnifini taklif etdi. Ushbu tasnifni tuzishda ham epilepsiyaning fokal va tarqalgan turlari asos qilib olingan. Biroq bu erda epileptologiyada qo‘llaniladigan atamalarga biroz o‘zgartirishlar kiritilgan. Masalan, "partsial xurujlar va partsial epilepsiya" ni "fokal xurujlar va fokal epilepsiya" deb atash taklif qilingan. "Tutqanoq" atamasi o‘rniga "xuruj" atamasini qo‘llash ma’qul topilgan. Chunki "xuruj" atamasi "tutqanoq" atamasiga qaraganda kengroq ma’noni kasb etadi. Barcha xurujlar ham tutqanoq bilan namoyon bo‘lavermaydi. O‘zbek atamashunosligida "tutqanoq" deganda, asosan, motor epilep­tik xurujlar tushuniladi. Absanslar va ayniqsa, sensor, ruhiy yoki vegeta­tiv xurujlarga "tutqanoq xurujlari" atamasi to‘g‘ri kelmaydi. Demak, bu erda epileptik xurujlarni o‘z nomi bilan atash kerak.

Xalqaro atamashunoslikda "epileptik xurujlar" deganda epilepsiyaga xos bo‘lgan har qanday tur va shakldagi xurujlar ko‘zda tutilgan. Shu bois biz epilepsiyada kuzatiladigan xurujlarni tavsiflashda "epileptik xurujlar" atamasidan foydalanamiz. Motor tipdagi epileptik xurujlarni ta’riflashda esa "tutqanoq xurujlari" atamasini ishlatamiz. Vaholanki, tutqanoq xurujlari epileptik xurujlarning bir turidir, biroq uning sinonimi emas.

PARTsIAL (FOKAL) XURUJLAR

Bosh miya katta yarim sharlarida paydo bo‘lgan lokal epileptogen o‘choqlar sababli rivojlangan epileptik xurujlarga partsial epileptik xurujlar deb aytiladi. Partsial xurujlarda bosh miya katta yarim sharlari po‘stlog‘ida patologik o‘choq har doim aniqlanadi. Partsial xurujlar bosh miyaning lokal zararlanishlari sababli yuzaga kelganligi uchun ham u lokal (fo­kal) epileptik xurujlar deb ham ataladi. Partsial epileptik xurujlar barcha epileptik xurujlarning deyarli 60 % ini tashkil qiladi. Bugungi kun talabidan kelib chiqib, «partsial» va «lokal xurujlar» o‘rniga «fokal xurujlar» atamasini qo‘llaymiz.

Fokal xuruj turlari

1. Oddiy fokal xurujlar – hushi saqlangan holda namoyon bo‘luvchi fokal xurujlar.
2. Murakkab fokal xurujlar – hushning yo‘qolishi bilan namoyon bo‘luvchi fokal xurujlar.
3. Ikkilamchi-tarqalgan xurujlar – oddiy yoki murakkab fokal xurujlar bilan boshlanib tarqalgan xurujlarga o‘tib ketuvchi holatlar.

Oddiy fokal xurujlar. Oddiy fokal xurujlar motor, sensor, vegetativ va ruhiy buzilishlar bilan namoyon bo‘ladi. Bemor hushini yo‘qotmaydi va bo‘layotgan xurujlarni o‘z ko‘zi bilan ko‘rib turadi. EEG da epileptogen o‘choq sohasida lokal epileptik faollik aniqlanadi. Biroq xurujlararo davrda epileptik faollik har doim ham kuzatilavermaydi. Asosiy bioelektrik faollik kasallik etiologiyasiga bog‘liq holda turli darajada o‘zgaradi.

X. Jekson

(1834-1911)

Fokal motor xurujlar - oldingi markaziy pushta ta’sirlanganda kuzatilagan xurujlar. Harakat qo‘zg‘alishlari bilan namoyon bo‘luvchi oddiy fokal xurujlarga 1884 yili birinchi bor ingliz nevrologi Jekson e’tibor qaratgan. Jekson shunday deb yozadi: "Epilepsiyada tutqanaq xurujlari har daim ham bemorning hushi yo‘qalishi bilan namayon bo‘lavermaydi. Hush saqlangan halda ham ro‘y beradigan tutqanaq xurujlari barki, bunday xurujlar tananing faqat bir tamanida va ma’lum bir sahasida kuzatiladi". Fokal xurujlarning paydo bo‘lishini Jekson haqli ravishda oldingi markaziy pushta, ya’ni harakat markazining ta’sirlanishi bilan bog‘lagan. Shu bois, fokal xurujlar Jekson tipidagi xurujlar deb ataladi.

Fokal xurujlarning qay tarzda yuzaga kelishiga qarab patologik o‘choq bosh miya katta yarim sharlarining qaysi sohasida joylashganligini aniqlab olish mumkin. Agar o‘choq chap yarim shar oldingi markaziy pushtasining qo‘l proektsion sohasida joylashsa – klonik xurujlar o‘ng qo‘lda, oyoq proektsion sohasida joylashsa – o‘ng oyoqda kuzatiladi va h.k. Klonik xurujlarning chastotasi 2,5-3 Gts bo‘lib, qo‘l panjasining takroriy bukilib-ochilishi bilan namoyon bo‘ladi. Qo‘l va bosh proektsion sohalari yonma-yon joylashganligi uchun klonik xurujlar mimik mushaklarga ham tez o‘tadi. Bunday paytlarda bemorning lab burchagi yoki ko‘z atrofidagi mushaklar tortib-tortib qo‘yadi. Ba’zan klonik xurujlar bilan birgalikda yoki alohida tonik xurujlar, ya’ni mushaklarning xurujsimon tortishishlari kuzatiladi.

Fokal motor xurujlar bir joydan (masalan, barmoqlardan) boshlanib, so‘ngra tananing boshqa qismlariga bir necha soniya ichida tarqaladi. Bu esa epileptik faollikning po‘stloqdagi motor markazlar bo‘ylab tarqalishi bilan bog‘liq. Aksariyat hollarda xuruj kuzatilgan qo‘l yoki oyoqda o‘tib ketuvchi falajlik vujudga keladi. Epileptik xurujlardan so‘ng pay­do bo‘ladigan falajliklarga Todd falajligi deb aytiladi. Xurujlar qaysi qo‘l yoki oyoqda kuzatilsa, falajlik ham o‘sha qo‘l yoki oyoqda ro‘y be-radi. Todd falajligi, odatda, bir necha soatgacha saqlanadi.

Ba’zan fokal xurujlar davomli kechadi. Fokal xurujlarning bu tarzda namoyon bo‘lishiga fokal xurujlar statusi deb ataladi. Odatda, bunday xurujlar bosh miyaning hajmli jarayonlari sababli yuzaga keladi. Biroq bosh miyada hajmli jarayon topilmasa ham fokal xurujlar ketma-ket takrorlanaverishi mumkin. Bu tarzda kechuvchi fokal xurujlarni bartaraf etish ancha mushkul. Fokal motor xurujlar hushning yo‘qolishi bilan na­moyon bo‘luvchi katta tutqanoq xurujlariga o‘tib ketishi ham mumkin. Bun­day paytlarda fokal motor xurujlarga motor auralar sifatida qaraladi. Bunday epileptik xurujlar motor auralar bilan boshlanuvchi ikkilamchi-tarqalgan epileptik xurujlardir.

Fokal sensor xurujlar – orqa markaziy pushta ta’sirlanganda ro‘y beradigan hurujlar. Bu xurujlar Jekson sensor xurujlari deb ataladi. Ular ham patologik o‘choqqa qarama-qarshi tomonda ro‘y beradi. Xuruj paytida bosh va tananing yarmi uvishib jimirlay boshlaydi, terida chumoli yurgandek sezgilar paydo bo‘ladi. Sensor xurujlar ham xuddi motor xuruj­lar kabi avval bir sohadan (yuz, qo‘l yoki oyoqdan) boshlanadi. Epileptogen o‘choq orqa markaziy pushtaning pastki qismida joylashsa, paresteziyalar yuzning yarmida paydo bo‘ladi va undan keyin qo‘l-oyoqlarga tarqaydi. Agar epileptogen o‘choq orqa markaziy pushtaning ustki qismida joylashsa, paresteziyalar oyoqda paydo bo‘ladi, keyin esa tananing yarmi, qo‘l va yuzga tarqaydi. Sensor xurujlar ham faqat bir tomonda, ya’ni qarama-qarshi tomonda kuzatiladi. Bu paytda bemor yuzining yarmini qo‘llari bilan ishqay boshlaydi, go‘yoki shu yo‘l bilan xurujni to‘xtatmoqchi bo‘ladi. Agar sensor xurujlar qo‘lda kuzatilsa, u qo‘lini ishqalay boshlaydi.

Orqa va oldingi markaziy pushtalarda yuzning proektsion sohasi qo‘l va oyoq proektsion sohalariga qaraganda katta sohani egallagani uchun sensor va motor xurujlar yuzda ko‘p kuzatiladi. Ba’zida fokal sensor xurujlar fokal motor xurujlar bilan birgalikda namoyon bo‘ladi. Bunday paytlar­da sensomotor fokal xurujlar haqida so‘z ketadi.

Fokal vegetativ xurujlar – vegetativ paroksizmlar bilan namoyon bo‘luvchi xurujlar. Ular epileptogen o‘choq chakka bo‘lagining mediobazal sohasida joylashganda ko‘p kuzatiladi. Bu sohada limbik sistema tuzilmalari joylashgan. Xuruj paytida to‘satdan kuchli taxikardiya, kardialgiya, nafas olishning tezlashuvi, yuzning oqarib yoki qizarib ketishi, og‘iz qurishi, midriaz, qon bosimning oshib yoki tushib ketishi, epigastral sohada og‘riqlar, siyishga qistovning paydo bo‘lishi, chanqash va och qolish kabi vegetativ paroksizmlar paydo bo‘ladi. Xuruj paytida bemorning yuzi xuddi qo‘rqqan odamning yuzini eslatadi. Xurujlar 2-3 daqiqa davom etadi. Fokal vegetativ xurujlar mezotemporal epilepsiyaning (medial tipdagi chakka epilepsiyasi) asosiy klinik simptomlari hisoblanadi.

Fokal vegetativ xurujlar tibbiy amaliyotda har doim ham to‘g‘ri aniqlanavermaydi va ko‘pincha, "gipotalamik sindrom", "vegetativ-tomir distoniyasi", "paroksizmal taxikardiya" tashxislari qo‘yiladi. Natijada bemorga antikonvulsantlar emas, balki vegetotrop dorilar buyuriladi. Ba’zi vegetotrop dorilar epileptogen o‘choqni qo‘zg‘ab yuboruvchi xususiyatga ega. Fokal vegetativ xurujlar ba’zida katta tutqanoq xurujlariga o‘tadi. Bunday paytlarda vegetativ buzilishlarga vegetativ auralar sifatida qaraladi. Ushbu epileptik xurujlar vegetativ auralar bilan boshlanuvchi ikkilamchi-tarqalgan epilepsiya xurujlari toifasiga kiradi.

Fokal ruhiy xurujlar – ruhiy paroksizmlar bilan kechuvchi hurujlar. Xuruj paytida bemorning ruhiyati va xulq-atvori to‘satdan o‘zgarib qoladi. Unda uyqusimon holat, illyuziya, gallyutsinatsiya, derealizatsiya va depersonalizatsiya holatlari vujudga keladi. Bemorning kayfiyati birdan tushib ketadi, sababsiz urisha boshlaydi, o‘zini agressiv tutadi va ma’nosiz harakatlar (qiliqlar) qiladi. Ushbu affektiv buzilishlar qisqa muddat davom etadi va bir necha daqiqa ichida o‘tib ketadi. Ammo bemorda disforiya holati bir necha soatgacha saqlanishi mumkin. Oddiy fokal xurujlar ba’zida murakkab fokal xurujlar yoki ikkilamchi-tarqalgan xurujlarga o‘tadi. Bunday paytlarda oddiy fokal xuruj belgilari aura hisoblanadi.

Murakkab fokal xurujlar. Murakkab fokal xurujlar oddiy fokal xurujlarga o‘xshab boshlanadi va hushning buzilishi, ya’ni yo‘qolishi bilan namoyon bo‘ladi. Demak, murakkab fokal xurujlar formulasini quyidagicha ta’riflash mumkin:

MFX=OFX+XB,

bu erda: MFX - murakkab fokal xurujlar, OFX - oddiy fokal xurujlar, XB - hushning buzilishi (yo‘qolishi).

Yuqorida ta’riflab o‘tilgan barcha harakat, sezgi, vegetativ va ruhiy buzilishlar murakkab fokal xurujlarda birmuncha yaqqol ifodalanadi va hushning buzilishi bilan kechadi. Ayniqsa, vegetativ va ruhiy buzilishlar murakkab fokal xurujlarda ko‘p kuzatiladi.

Murakkab fokal xurujlar klinikasi turli-tuman bo‘lib, ularning qay tarzda namoyon bo‘lishi epileptogen o‘choq po‘stloqning qaysi sohasida joylashganligiga bog‘liq. Biroq oddiy fokal xurujlardan farqli o‘laroq, murakkab fokal xurujlar hushning buzilishi (yo‘qolishi) bilan namoyon bo‘ladi. Avval oddiy fokal xurujlar belgilari paydo bo‘ladi-yu, keyin bemor hushini yo‘qotadi. Demak, oddiy fokal xurujlarda kuzatiladigan sub’ektiv va ob’ektiv simptomlar murakkab fokal xurujlar uchun aura hisoblanadi. Agar epileptogen o‘choq dominant yarim sharda joylashsa, xuruj paytida bemor nutqini ham yo‘qotadi.

Xuruj o‘tgach, bemor o‘zida xuruj qanday kechganini aytib bera olmay­di, ko‘p hollarda uning ahvoli somnolent holatda qoladi. EEG xurujlararo davrda o‘zgarmaydi, biroq, pik va o‘tkir to‘lqinlar aniqlanishi mumkin. Murakkab fokal xurujlar, ko‘pincha peshona va chakka bo‘laklarining mediobazal tuzilmalari zararlanganda kuzatiladi. Chunki bu sohalar ong faoliyatini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.

Ikkilamchi-tarqalgan xurujlarga o‘tuvchi fokal xurujlar. Fokal xurujlarni yuzaga keltirgan epileptik faollik ikkala yarim sharga ham tarqalsa, katta epileptik xuruj yuzaga keladi. Bunday xurujlar ikkilamchi-tarqalgan xurujlar hisoblanadi. Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, avval oddiy fokal xurujlar paydo bo‘lib, uning ketidan birato‘la tarqalgan xurujlar rivojlansa, bunday xurujlar ikkilamchi ­tarqalgan epileptik xurujlar deb ataladi. Ayniqsa, epileptogen o‘choq peshona sohasida joylashganda oddiy fokal xurujlarning ikkilamchi-tarqalgan xurujlarga o‘tib ketishi ko‘p kuzatiladi.

TARQALGAN  EPILEPTIK  XURUJLAR

Hushning yo‘qolishi bilan namoyon bo‘luvchi har qanday tutqanoqli va tutqanoqsiz xurujlarga tarqalgan epileptik xurujlar deb aytiladi. Bularga turli xil absanslar, tarqalgan tonik-klonik yoki alohida klonik va tonik, atonik (astatik) va mioklonik xurujlar kiradi. "Tarqalgan epilepsiya" tashxisi faqat bemor hushini yo‘qotgan taqdirda qo‘yiladi. Agar tutqanoq xurujlari tananing to‘la yarmini egallagan bo‘lsa-yu, biroq bemorning hushi saqlanib qolgan bo‘lsa – bu tarqalgan epilepsiya emas, balki fokal epilepsiyadir. Demak, hushning yo‘qolishi tarqalgan epilepsiya tashxisini qo‘yish uchun asosiy mezon hisoblanadi. Tarqalgan epilepsiyada EEG da epileptik faollik ikkala yarim sharga ham tarqaladi, ya’ni epileptik to‘lqinlar bilateral-sinxron ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. Demak, "tarqalgan" so‘zi tutqanoq xurujlarining butun tanaga tarqalganligini emas, balki epileptik faollikning ikkala yarim sharga tarqalganligini anglatadi. Shu bois, tutqanoq xurujlarisiz namoyon bo‘luvchi absanslar ham tarqalgan epilepsiya guruhiga kiradi. Tarqalgan epilepsiya barcha epilepsiyalarning deyarli 40 % ini tashkil qiladi.

ABSANSLAR

Absans (frants. absence – yo‘q bo‘lmoq, yo‘qolmoq) – hushning juda qisqa vaqt (2-30 soniya) yo‘qolishi bilan namoyon bo‘luvchi epileptik xuruj. Absanslar ko‘p takrorlanadigan epileptik xurujlar sirasiga kiradi. Masalan, BAE da bir kunda 50 yoki 100 dan ortiq absans hurujlari ro‘y beradi. Absanslar uchun EEG da simmetrik tarzda namoyon bo‘luvchi chastotasi 3 Gts bo‘lgan pik-to‘lqinli faollik juda xos. Bunday epileptik faollik absanslar bilan kechuvchi turli epileptik sindromlarda kuzatiladi. Bunday epilepsiya bolalar va o‘smirlarda juda ko‘p uchraydi. Absanslarda aura kuzatilmaydi.

Absanslar oddiy va murakkab turlarga ajratiladi.

Oddiy absansda bemor bir nuqtaga qarab qotib qoladi. Bu paytda uning qorachiqlari kengayadi, yorug‘likka ta’sirlanmaydi, yuzi oqarib ketadi. Bemor nima ish qilayotgan bo‘lsa, shu holatda qotib qoladi, ya’ni gapirayotgan bo‘lsa, gapirishdan, yozayotgan bo‘lsa, yozishdan, rasm chizayotgan bo‘lsa, rasm chizishdan to‘xtaydi va h.k. Biroq u muvozanatini yo‘qotmaydi, yiqilib tushmaydi. Demak, xuruj paytida bemor qanday vaziyatda bo‘lsa, shu holatda haykaldek qotib qoladi. Bu holat qisqa muddat, ya’ni 5-15 soniya davom etadi. Absans xuruji o‘tib ketgach, bemor yana o‘z ishini davom ettiraveradi. Oddiy absanslar qanday tezlikda paydo bo‘lgan bo‘lsa, xuddi shunday tezlikda o‘tib ketadi.

Bemor hozirgina o‘zida nima bo‘lganini bilmaydi yoki atrofdagilardan bilib oladi. Oddiy absanslar paytida ko‘z olmasi bir-ikki aylanib olishi yoki bosh orqaga qimirlab ketishi mumkin. Oddiy absanslardan so‘ng bemorning tobi qochmaydi, ish faoliyati susaymaydi, u xuddi sog‘lom odamdek o‘z faoliyatini yana davom ettiraveradi.

Murakkab absanslarda hushning yo‘qolishi turli xil, ya’ni mioklonik, tonik, atonik va vegetativ komponentlar bilan birgalikda namoyon bo‘ladi. Murakkab absanslar oddiy absanslarga qaraganda biroz murakkab kechadi, hushni yo‘qotish uzoqroq (20-30 soniya) davom etadi, yiqilib tushishlar ko‘p bo‘ladi. Hech qanday aurasiz namoyon bo‘luvchi bunday xurujlar sababli bemor ko‘p tan jarohatlari oladi. Shuningdek, murakkab absanslar turli xil avtomatizmlar bilan namoyon bo‘ladi, ya’ni bemor o‘zicha nimalarnidir gapiradi, mimik muskullari bilan qandaydir imo-ishoralar qiladi, qo‘l-oyoqlari bilan shart bo‘lmagan turli harakatlarni bajaradi. Avtomatizmlar paytida bemorning hushi karaxt holatda bo‘ladi, nimalar qilayotganini o‘zi bilmaydi va eslab ham qolmaydi. Murakkab absanslar ichida eng ko‘p uchraydigani mioklonik va tonik absanslardir.

Murakkab absanslarning quyidagi turlari farqlanadi:

• mioklonik
• tonik
• atonik
• vegetativ

Mioklonik absanslar – miokloniyalar bilan namoyon bo‘luvchi absanslar. Miokloniyalar, asosan, yuz, bosh, elka va qo‘llarda, kam hollarda oyoq va gavda muskullarida kuzatiladi. Bu titrashlar xuddi mioklonik giperkinezlarni eslatadi, biroq ulardan farqli o‘laroq, hushning yo‘qolishi bilan kechadi. Mioklonik absanslar YuME da ko‘p uchraydi.

Tonik absanslar - muskullarning tonik qisqarishi bilan namoyon bo‘luvchi absanslar. Tonik absanslarda ko‘z olmasi yuqori yoki yon tomonga ketib qoladi, bosh orqa yoki yon tomonga qayrilib ketadi, qo‘l-oyoq muskullarida tonik qisqarishlar kuzatiladi. Muskullarning tonik qisqarishi engil tarzda ham, og‘ir ko‘rinishda ham ro‘y beradi. Ba’zida tonik absanslar paytida gavda birdan bukiladi va bemor oldinga qarab yiqiladi. Tonik absanslar Lennoks-Gasto sindromi va BAE da ko‘p uchraydi.

Atonik absanslar - muskullar atoniyasi bilan namoyon bo‘luvchi absanslar. Muskullar atoniyasi bo‘yin muskullarida kuzatilsa, bemorning boshi bir necha soniya oldinga osilib qoladi, qo‘llarda kuzatilsa, qo‘li qimirlamay qoladi yoki qo‘lidagi narsa tushib ketadi, oyoqlarda kuzatilsa, yiqilib tushadi. Atonik xurujlar sababli yiqilib tushgan bemor yana o‘rnidan turib yurib ketadi. Absanslar tipik va atipik turlarga, asosan, EEG ko‘rsatkichlariga qarab ajratiladi. Tipik absanslarda EEG da absans uchun xos bo‘lgan tipik o‘zgarishlar, ya’ni chastatasi 3 Gts bo‘lgan pik-to‘lqinli kamplekslar aniqlanadi (10.1-rasm).

10.1-rasm. EEG da tipik absansnina yaqqol belaisi: chastotasi 3 Gts bo‘lgan tarqalgan bilateral-sinxron pik-to‘lqinli komplekslar.

10.2-rasm. Atipik absanslarda esa pik-to‘lqinli komplekslar chastotasi 2-2,5 Gts bo‘ladi

10.2-rasm. EEG da atipik absansnina yaqqol belaisi: chastotasi 2-2,5 Gts bo‘lgan tarqalgan bilateral-sinxron pik-to‘lqinli komplekslar.

Atonik absanslar, ko‘pincha, atipik absanslar sirasiga kiritiladi. Ato -nik (atipik) absanslar Lennoks-Gasto sindromida ko‘p uchraydi.

Vegetativ absanslar – vegetativ simptomlar bilan namoyon bo‘luvchi absanslar. Bu paytda bemorning rangi oqarib yoki qizarib ketadi, midriaz kuzatiladi, siyib yuboradi. Absans xuruji o‘tgach, bu simptomlar yana yo‘qoladi.

Murakkab absanslarni ba’zida murakkab fokal xurujlardan farqlash qiyin. Buning uchun xurujlar kechishini diqqat bilan nazorat qilish va o‘rganish lozim. Buning har doim ham imkoni bo‘lavermaydi. Murakkab fokal xurujlar, ko‘pincha, auralar bilan boshlanadi, absanslarga qaraganda uzoqroq davom etadi, simptomatik epilepsiya ko‘rinishida ko‘p uchraydi, katta yoshda ham ro‘y beradi, xurujdan so‘ng karaxtlik kuzatiladi. Murakkab absanslar esa, asosan, idiopatik epilepsiya ko‘rinishida namoyon bo‘ladi, aurasiz boshlanadi, katta tutqanoq xurujlari kuzatilmaydi, katta yoshda deyarli uchramaydi. Fokal xurujlardan farqli o‘laroq, absanslarda gallyutsinatsiyalar kuzatilmaydi. Absanslarda, odatda, tez yordam ko‘rsatish talab etilmaydi. Ba’zi absanslar (masalan, BAE) davolash muolajalarini o‘tkazmasa ham o‘tib ketadi. Ammo bitta bemorning o‘zida absanslar, fokal va tarqalgan xurujlar birgalikda namoyon bo‘lishi mumkin. Bunga misol Lennoks-Gasto sindromi.

Ba’zida absanslar to‘xtamasdan ketma-ket takrorlanadi. Buni absanslar statusi deb atashadi. Absanslar statusi kun bo‘yi davom etishi va bemorni holdan toydirishi mumkin. Natijada bemorning og‘zidan so‘lak oqaveradi, gipomimiya paydo bo‘ladi va hushi qochib, karaxt holatga tushadi. Bunday paytlarda bemorni klinikaga yotqizish zarur.